Vandaki Türbeler ve Yatırlar

YATIR NEDİR
Allah katında yüksek mertebelere ulaşmış olduğuna inanılan şahsiyetlerin mezarlarına genel olarak yatır denilmektedir. Ancak yatır kelimesi daha çok mezarda yatan, gömülü olan zata işaret eder. Mezar, kabir gibi manaları zayıftır. Ne var ki, genelde zayıf olan bu ikinci manada kullanılmaktadır.
Araştırmamıza konu olan bölgemizde yatır kelimesinden çok ziyaret kelimesi kullanılmaktadır. Yatır kelimesinin eş anlamlısı olarak kabul edebileceğimiz ziyaret, ziyaretgah kelimeleri de sözcüklerde:
"Ziyaret mahalli, teberrük için varılan türbe ve mabed vesaire" karşılıkları ile tesbit edilmektedir.
Van'da Yatırlar
Bir yatır ile çevre halkı arasında genel olarak manevi bir bağ vardır. Bu bağın oluşmasından ilahi nizamın korunmasına yönelik bir anlayış sezilir. Toplum yatırın manevi kişiliğinde, kurtarıcı bir gücün varlığına inandığından, yatırlara bu anlayış ile yaklaşılır. Van gibi coğrafi şartların zorladığı, dış dünya ile temasın, bilhassa eskiden uzun süre kısıtlandığı bölgelerde, özellikle köylerde yatırlara yaklaşma daha fazladır. Yatırlar ayrı ayrı ele alınırken görülecektir ki, yatırları ziyaret edenlerin istekleri daha çok çocuk sahibi olmak, ev sahibi olmak, evlenmek, borçtan kurtulmak ve özellikle hastalıktan kurtulmaktır. Ancak yatırlara olan bu ilgi değişen şartlar ile beraber nisbeten azalma göstermektedir. Mesela bugün için köylerimizin büyük bir bölümünde okul vardır. Televizyon seyretmeyen, radyo dinlemeyen köylü sayısı oldukça azalmıştır. Ulaşım eskiye göre büyük mesafeler katetmiştir. Hastasına yatırdan şifa bekleyenlerin yanında doktora götürmeyi düşünenler çoğalmıştır. Ancak şartlar ne kadar değişirse değişsin yatır ile insanımız arasındaki manevi bağ yine devam etmektedir.
Van ili, özellikle Van'ın köyleri bu değişimi önceleri uzaktan, günümüzde ağır ağır yaşamakta olduğundan yatır kültü'nün nisbeten daha canlı olarak yaşadığı bir bölgedir. Yukarıda da zikrettiğimiz gibi Van ilinde ismen de olsa iki yüz civarında yatır vardır. Bunlar tesbit edebildiklerimizdir. Kimbilir daha dağ başında ne kadar mezar, dalları paçavralarla süslenmiş ne kadar ağaç, ne kadar kaynak, pınar var¬dır.
YAPILARI İTİBARİYLE VAN'DAKİ YATIRLAR
Van'da tesbit ettiğimiz yatırların büyük bir bölümü sadece bir mezardan ibarettir. Bir bölümünde türbe vardır. Ancak üzerinde toprak dam olanlar, veya dört duvar ile çevrilenler de türbesi olan yatır ola¬rak değerlendirilmiştir. Tespit ettiklerimizin birkaçında mezar da kaybolmuştur. Tek bir ağaçtan ibaret olanlar, taşkaya şeklinde olanlar sadece bir kaynak-pınar olanlar, yahut da yanında kaynak pınar bulunanlar da Van'daki yatırların yapı (mekan) itibariyle bir başka bölümünü teşkil eder.
I- TÜRBESİ BULUNAN YATIRLAR
1- Beyaz Direk Erciş, Gökoğlan Köyü.
2- Çelebiocağı Erciş, Çelebibağı.
3- Gülhandan Erciş.
4- Haydarbey (Haydar Baba) Erciş, Haydarbey Köyü.
5- Halime Hatun Türbesi Gevaş.
6- Hüsrevpaşa Türbesi Van Merkez.
7- Hacı Zübeyt (Hacı Zivi) Gevaş, Kayaboğaz Köyü.
8- Kara Şeyh Van. Mollakasım Köyü.
9- Mecnun Baba Muradiye.
10-Mahmut Baba Erciş.
11- Nanyemez Baba Van, Merkez.
12- Sarı Süleyman Bey Gürpınar, Güzelsu.
13- Seyyit Mehmet Hanifi Erciş.
14- Sultan-i Yekpay Van, Kavuncu Köyü.
15- Şeyh Abdurrahman Baba Van, Merkez.
16- Şeyh Gazai Baba Van, Merkez
17- Şeyh Hamza (Sultan Hacı Hamza) Van, Bardakçı Köyü.
18- Şeyh İsmail Kutbettin Başkale, Güroluk Köyü.
19- Şeyh Mehmet Hanifi Erciş.
20- Şeyh Muhammed-i Tayyar Çatak, Dilmetaş Köyü.
21 - Şeyh Muhammed Türbesi Erciş. 22- Şeyh Macur Baba Erciş.
II- TEK BİR MEZAR HALİNDE OLAN YATIRLAR
1- Ali Paşa Van, Merkez.
2- Arap Baba Van, Merkez.
3- Arikelle Muradiye, Çaldıran.
4- Aslı Hatun Gevaş, Artos Dağı.
5- Aliyar Şah Erciş.
6- Almaağaç Muradiye, Sürüyolu (Pirsolar) Köyü.
7- Babo Van, Edremit.
8- Beşikli Baba Van, Erçek.
9- Beyazıt Baba Gürpınar, Zernek Köyü.
10- Başet-i Mehenda Gürpınar, Güzelsu.
11 - Başşahit Gürpınar, Aşağıkaymaz Köyü.
12- Çomaklı Baba Çomaklı Dağı.
13- Dermeryema (Meryem Ana Kilisesi) Gür¬pınar, Kırkgeçit.
14- Eyüp Ensari Timar, Ağartı Köyü.
15- Faki Tayran Gevaş, Bahçesaray.
16- Hıdır-i Sindi Gevaş.
17- Hıdır Baba Timar, Hıdır Köyü.
18- Hanımzade Gürpınar, Zernek Köyü.
19- Hadili Kabul Başkale, Dereiçi Köyü.
20- Hevat Ziyareti Başkale, Oğulveren Köyü.
21- Hilve Ziyareti Gürpınar, Zernek Köyü.
22- Haki Baba Erciş, Haki Köyü.
23- Hejdeh-kav (Onsekiz ayak) Ziyareti Başkale.
24- İkinci Sofu Baba Van, Merkez.
25- İsmail Baba Muradiye, Çaldıran, İsmailbaba Köyü.
26- İhtiyar Hacı Erciş, Zilan Deresi.
27- Koç Baba Van, Merkez.
28- Kılıçlı Baba Van, Merkez.
29- Küme Söğüt (Söğüt Kümesi) Van, Merkez.
30- Kavgalı İki Bacı Ziyareti Erciş, Tekler Köyü.
31- Karatoğan Ziyareti Karatoğan yaylası.
32- Karavul Baba Timar Meydancık Köyü.
33- Kepeneroş Başkale.
34- Kolasinci Başkale, Atik Köyü.
35- Mollakasım Van, Mollakasım Köyü.
36- Muptedi Arabi Erciş.
37- Mir Hasan-ı Veli Gevaş, Bahçesaray.
38- Molla Ömer Gürpınar, Güzelsu.
39- Molla Hıdır Efendi Başkale, Yavuzlar Köyü.
40- Mehmet Tayyar Başkale.
41- Mir Bahaddin Gevaş, Bahçesaray.
42- Molla Mancar Gevaş, Bahçesaray.
43- Musa Çavuş Erciş.
44- Mir Sura Gevaş.
45- Maruf-i Kerhi Erciş, Köycük Köyü.
46- Mam Ömer Gürpınar, Güzelsu.
47- Mükürk (Başet-i Mehanda'nın kardeşi)
Gürpınar, Güzelsu.
48- Nezir ve Beşir Gürpınar, Güzelsu (Başet Dağı).
49- Ömer Halan (Atı ile gömülü) Başkale.
50-Pir Yakup Gevas.
51- Pir Yusuf Gevas, Pullupınar Köyü.
52- Pir-i Lök Başkale, Uğurveren Köyü.
53- Pir Garip Timar, Pirgarip Köyü.
54- Pir Mehmedi Kangıri Gevaş.
55- Pay Baba Erciş, Pay Köyü.
56- Pekyart Ziyareti Gevaş, Bahçesaray.
57- Sofu Baba Van, Merkez.
58-Sultan Hacı Zübeyt (Hacı Zivi) Gevaş.
59-Sanpanis Ziyareti Çatak.
60- Seyyit İsmil Hakan Gürpınar, Güzelsu.
61- Seyyit İsmil Erçek, Lim Dağı.
62-Sultan Selim Gevaş.
63- Seyyit Muhammet Gürpınar, Zernek Köyü.
64-Sultan Mustafa Gürpınar, Güzelsu.
65- Seyyit Abdulcebbar Özalp, Kutalan Köyü.
66- Şeyh Yusuf Van, Merkez.
67-Şemseddin-i Tebrizi Gevaş.
68- Şeyh Hamza Van, Ayazpınar Köyü.
69-Şeyh Molla Aburrahman Kutub Gevaş, Dokuzağaç Köyü.
70-Şeyh Mahmut Salih Arvasi Gevaş, Dokuz¬ağaç Köyü.
71-Şeyh Abdulmecit Çatak.
72-Şahsi Hani (Şeyh Mustafa) Çatak.
73- Şeyh Bekir Çatak, Sürük Köyü.
74-Şeyh Ayine Şeyhayine Köyü.
75- Şeyh Mille Van, Merkez.
76-Şeyh Mahmut Erdevir Van, Timar.
77-Şeyh Miraz Erçek, Mezruk Dağı.
78-Şeyh Hamza Erciş, Gökoğlan Köyü.
79-Şeyh Süleyman Erciş, Gökoğlan Köyü. 80-Şeyh Yusuf Havari Çatak.
81-Şeyh Evlaniyan Gürpınar.
82- Şeyh Cura Gevaş.
83- Şeyh İlyas Gevaş.
84- Şeyh İbrahim Paşa Gevaş.
85- Şeyh Mustafa Gürpınar.
86- Şeyh Sucu Çaldıran, Şeyhsucu Köyü.
87- Şeyh Abdurrahman Güzelsu, Günbaşı Köyü.
88- Şeyh Fehim Arvasi Gevaş, Bahçesaray, Arvas Köyü.
89- Şeyh Beşir Van, Erçek.
90 - Takuri Hüseyin Bey'in Oğlu-Özalp
III. HERHANGİ BİR MEZARIN BULUNMADIĞI YATIRLAR
1 - Acı Toprak Ziyareti Van, Hoşgedik.
2- Cin Magarasi Gürpınar, Topsakal Köyü.
3- Demirev Ziyareti Van, Merkez.
4- Gelin Taşı Gürpınar, Degirmendüzü Köyü.
5- Karacehennem Kuyusu Van, Merkez.
6- Sıtma Köpriisü Van, Merkez.
7- Süt Ziyareti Çatak, Kayaboğaz Köyü.
8- Süt Ziyareti Gürpınar.
9- Süt Ziyareti Derebey Köyü.
10-Sultan Zübeyde Erciş, Yılanlı Köyü.
11- Şeyh Uçtu (Şeyh Rüştü) Van, Özkaynak Köyü.
IV- TEK BİR AĞAÇ YA DA AĞAÇLIK HALİNDE OLAN YATIRLAR
1- Ardıç Ağacı Van, Mollakasım Köyü.
2- Bacı-Kardeş Ziyareti Erciş, Ziyaret Köyü.
3- Bayram Dede Van, Özkaymak Köyü.
4- Siğil Ziyareti Van, Erçek.
5- Sultan Zübeyde Erciş, Yılanlı Köyü.
6- Şeyh Uçtu (Şeyh Rüştü) Van, Özkaymak Köyü.
7- Şeyh Seyyid Van, Eblenganis Köyü.
8- Seyidi Çınar Van, Elmalı Köyü.
V- TAŞ-KAYA HALİNDE OLAN YATIRLAR
1- Bayram Dede Van, Bayrak Köyü.
2- Gelin Alayı Erciş, Ernis Köyü.
3- Gelin-Güvey Kayaları Van, Canik, Derebey Köyü.
4- Koç Heykelleri Erciş, Çelebibağı.
5- Koç Baba Van Bayrak Köyü.
6- Koç Baba Van, Özkaynak Köyü.
7- Şeyh Memduh Kilisesi Muradiye.
8- Taçkapı Van, Toprakkale.
9- Yılan Taşları Erciş, Karataşlar.
10- Yazılı Taşlar Erciş, Karataşlar.
VI-SADECE ÇEŞME-KAYNAKTAN İBARET OLAN, YANINDA ÇEŞME KAYNAK BULUNAN YATIRLAR
1 - Bayram Dede Van, Özkaynak Köyü.
2- Pir Yusuf Gevaş, İkizlek Köyü.
5- Süt Ziyaret Çatak, Kayaboğaz Köyü.
4- Sarılık Çeşmesi Gürpınar.
5- Yılanlı Pınar Erciş, Sorgun Köyü.

--------------Tualimforum İmzam--------------
Boşverdim