İçeriklerine Göre Cümleler
Varsayım İçeren Cümleler :Varsayım, gerçekte olup olmadığına, olmayacağına bakılmaksızın bir olay ya da durumu bir süre için var kabul etmektir. Varsayım anlamı taşıyan yargılarda genellikle "tutalım ki, diyelim ki, farz edelim, düşün ki" gibi ifadelere yer verilir. Örnek :
ü Büyük ikramiye sana çıktı diyelim, bana ne alırsın?
ü Tut ki puanın yetmedi ve üniversiteye giremedin.
ü Şu anda kapının çalındığını ve oğlunun geldiğini farz edelim.
ü Gözlerini kapa ve sımsıcacık bir odada dışarıda yağan karı seyrederek çay içtiğimizi düşün.
Önyargı Bildiren Cümleler :Bir eylem henüz sonuçlanmadan, o eylemin nasıl sonuçlanacağı konusunda fikir yürüten cümlelerdir. Örnek :
ü Bizi görür görmez yine bağırıp çağıracak.
ü Ben zaten onun suçlu olduğunu baştan biliyordum.
ü Göreceksiniz, son şiirlerinde de ayrılık ve ölüm üzerine konuşup bizleri hayal kırıklığına uğratacak.
ü Bu çocuğun bir baltaya sap olamayacağı baştan belliydi.
Öneri Bildiren Cümleler :Bir sorunu çözmek, herhangi bir konuda yol gösterip bilgi ve fikir vermek amacıyla, öne sürülen görüşü, düşünceyi ve teklifi içeren cümlelere öneri bildiren cümleler denir. Örnek :
ü Kitabın sonuna bir de kaynakça konsa iyi olur.
ü Konuyu iyice anlamak istiyorsan, önce tekrar et, sonra da bol bol soru çöz.
ü Oyunda günlük yaşamın derinliğine fazlaca girilmeseydi, oyun daha derli toplu olurdu.
ü Siyah eteğin üstüne mavi desenli gömleğini giyersen sana daha çok yakışır.
Üslupla ilgili Cümleler :Bir yazar ya da bir eserin dil ve anlatım özelliklerine üslup denir. Üslubun iki boyutu vardır. Biri yazarın tekniği, kurgusuyla; diğeri dil ve anlatım özellikleriyle ilgilidir. Herhangi bir metne yönelttiğimiz "Nasıl anlatılmış?" sorusuna dil ve anlatımla ilgili bir yanıt alırız ve aldığımız bu yanıt, yazarın üslubunu ortaya koyar. Örnek :
ü İlk kitabında Halk edebiyatı söyleyişiyle yazdığı küçük şiirler vardı.
ü Tasvir bölümlerinde dili iyice ağırlaşmış; yazar söz oyunlarına sık sık başvurarak sıfatlı, mecazlı ve sanatlı bir anlatım kullanmıştır.
ü Kısa ve özlü bir anlatım, devrik cümleler, eserine en belirgin özelliğidir.
Olasılık - Olabilirlilik Cümleleri :Olasılık, kesinliği olmaksızın bir olay ya da durumun ortaya çıkmasının beklenilmesidir. Bu tür yargılar kesinlik anlamı taşımaz. Örnek :
ü Yarın işe biraz geç gelebilirim.
ü Şimdi bizim oralara da bahar gelmiştir.
ü Sınav zamanı yaklaştı, herhalde düzenli bir çalışma yapıyordur.
ü Durumu çok iyi, bu çocuğa küçük bir yardımda bulunur sanıyorum.
Eşitliğin Söz Konusu Olup Olmadığını Bildiren Cümleler :Kimi cümleler, herhangi bir şeyin ortadan ya da eşit biçimde bölündüğü anlamı taşır. Bu tür yargılarda eşitlik söz konusudur. Ancak kimi cümlelerde herhangi bir şeyin ortadan veya eşit olarak bölünmediği anlamı vardır ya da eşitliğin olduğuna dair herhangi bir ipucu verilmemiştir. Bu tür cümleler de eşitlik söz konusu değildir. Örnek:
ü Harçlıklarını kardeş payı yaparak birkaç gün idare ettiler. (Eşitlik Anlamı)
ü Bir elmayı yarı yarıya paylaşıp yediler. (Eşitlik Anlamı)
ü Kardeşler, mirastan paylarına düşeni alıp, sessizce ayrıldılar. (Eşitlik söz konusu değil)
ü Şirketin karını hisseleri oranında paylaştılar. (Eşitlik söz konusu değil)
Gerçekleşmemiş Bir Beklentiyi Dile Getiren Cümleler :Beklenti, bir olgunun sonunda gerçekleşmesi beklenen sonuç, bireyin, belli şart ve durumların alacağı biçimler veya kendisinden beklenenler konusundaki ön görüşü anlamına gelir. Bu tanımlamaya bağlı olarak kimi cümlelerde bir beklentinin gerçekleşmediği yönünde bir anlam ve yargı görülür. Örnek :
ü Ankara'ya geldiğinde beni arar sanmıştım.
ü Bizi bu sefer daha sıcak karşılayacağını düşünmüştük.
ü Yıl boyunca çalışıp didindiğini görünce iyi bir okula gireceğini zannediyordum.
ü Bu işten daha çok para kazanacağımızı ummuştuk.
Gerçekte Var Olmayıp Öyle Sanılma Anlamı Taşıyan Cümleler :Kimi cümleler, herhangi bir olgu gerçekte var olmadığı halde, kişinin bu olgunun var olduğunu zannetmesi anlamını taşır. Örnek :
ü Ben onun kardeşi değil, düşmanıydım sanki.
ü Adama bak, sanki para vermiş de karşılığını bekliyor.
ü Arkadaşı soruları çözdükçe, kendisi çözüyor gibi seviniyordu.
Hayıflanma - Üzülme Anlamı Taşıyan Cümleler :Hayıflanma cümleleri bir olay, durum ve kişi karşısında üzülme ya da yerinme anlamlarını taşır. Örnek :
ü Kuşlar göç ediyor, ne yazık ki kış geliyor.
ü O güzelim kız, birkaç yılda çöküp yaşlandı.
ü Yüreğinin acısını, yılların izini taşıyordu yüzündeki derin çizgiler.
ü Zavallı adam, çocuklarını yetiştirebilmek için ne acılar çekti.
Sitem - Kızgınlık Anlamı Taşıyan Cümleler :Sözü ya da hareketleriyle, birinin, bir kimseyi kırdığını, üzdüğünü veya gücendirdiğini öfkelenmeden dile getiren cümleler sitem anlatımlı; sözü söyleyenin bir kişiye kızdığını anlatan cümlelerse kızgınlık anlamlı cümlelerdir. Örnek :
ü Her hafta sonu toplanıp kıra gidersiniz de beni çağırmazsınız.
ü İnsan, kendisine bunca emeği geçen insanı bir kere de olsa arayıp sorar.
ü Dediklerimi yapma da göreyim seni!
ü Sen kim oluyorsun da bana karşı böyle konuşuyorsun!
Yapıtın Konusuna Değinen Cümleler :Bir anlatımda verilmek istenen öz, düşünce ve duygu bütününe içerik adı verilirken kimi cümleler, herhangi bir yapıtın konusuna ya da özün ne olduğuna yani içeriğine değinir. Örnek :
ü Cahit Sıtkı'nın şiirlerinde genel olarak ölüm ve yalnızlık teması ele alınıyor.
ü Romanda kent insanlarının bireyci yaşamları ve bunun yarattığı bunalımlar anlatılmış.
ü Ömer Seyfettin, kimi öykülerinde çocukluk ve askerlik anılarını işliyor.
ü Ziya Osman Saba, yalın ve içten bir anlatımla yoksul yaşamlara karşı duyduğu ezikliği anlatır bu şiirinde.
Aşamalı Bir Durumu Bildiren Cümleler :Aşamalı bir anlam içeren cümlelerde, bir durumun gitgide ilerlemesi anlamı vardır. Örnek :
ü Zavallı kadın sürekli zayıflıyor, her geçen gün biraz daha küçülüyordu.
ü Uçak önce havalandı, sonra yavaş yavaş bulutların arasında kayboldu.
ü Hastamız günden güne iyiye gidiyor.
ü Kurşun sırtından girince, asker önce dizlerinin üzerine çöktü, sonra boylu boyunca yere yığıldı.
Beğenme - Takdir Etme Anlamı İçeren Cümleler :Beğenme, takdir etme anlamı içeren cümleler, herhangi bir şeye yönelik beğeniyi, övgüyü dile getiren cümlelerdir. Örnek :
ü Aşkolsun delikanlıya, rakibinin sırtını bir hamlede yere getirdi.
ü Her türlü rezaletin yaşandığı bu çevrede dürüst ve tertemiz bir insan olarak yetişti.
ü Eserlerinde yapaylığa kaçmadan içten ve yalın bir söyleyişle dile getirir duygularını.
ü Bozkırın ortasında açılmış sapsarı bir çiçektir bu şiirler.
Anlam İlişkilerine Göre Cümleler : Bileşik ve sıralı cümlelerde birden çok yargı, önerme bulunur. Genellikle Bu yargılar arasında ya da tek yargılı anlatımlarda değişik amaçlarla değişik anlam ilişkileri kurulabilir. Bağlaçlar, ilgeçler ya da diğer dil birimleriyle kurulan anlam ilişkilerinin başlıcaları şunlardır:
Neden - Sonuç İlişkili Cümleler :Bir cümlede ifade edilen yargılardan birinin neden, diğerinin sonuç olabilecek biçimde kullanılmasıyla ortaya çıkan cümleler, neden sonuç anlamı taşır. Bir cümlede neden sonuç ilişkisi genellikle "için, ile, den dolayı, den ötürü" ilgeçleriyle kurulabileceği gibi "den / dan" eki ya da kimi bağlaç ve sözcüklerle de kurulabilir. Böyle cümlelerde "neden" bildiren kısım başta ya da sonda olabilir. Örnek :
ü Yoğun kar yağışı yüzünden Ankara - İstanbul seferleri iptal edilmiş.
ü Elindeki işi bitiremediğinden bir hafta kadar yeni bir iş alamayacağını söyledi.
ü Derslere sürekli geç gelmesi ve ödevlerini zamanında yapmaması öğretmenini çok kızdırıyordu.
UYARI :
"-den" ekiyle "dolayı" ve "ötürü" ilgeçlerinin birlikte kullanılması genellikle gereksiz sözcük kullanımından kaynaklanan anlatım bozukluğu yaratır. Ancak anlatım bozukluğu olmayan kullanımları da vardır. Örnek :
ü Sizi sevdiğimden dolayı böyle davranıyorum. ("dolayı" ilgeci gereksiz kullanılmış)
ü Bundan dolayı akşam size gelemeyiz. (anlatım bozukluğu yok)
Amaç - Sonuç İlişkili Cümleler :Sonuç bildiren bir yargıyla o sonucun hangi amaçla yapıldığını anlatan bir başka yargıdan oluşan cümlelerdir. Bu ilişki "-mek / -mak için, -mek / -mak üzere" ilgeçleri ya da "-e , -a" ekiyle kurulur. Örnek :
ü Biraz hava almak ve dinlenmek için arkadaşlarıyla Pazar günü pikniğe gideceklermiş.
ü Onunla bu durumu bütün ayrıntılarıyla değerlendirmek üzere tekrar bir araya geleceğiz.
ü Okula onu görmeye gittim.
Açıklama İlişkili Cümleler :Açıklama, bilinmeyeni bilinir kılmaktır. Bir kavram, durum ya da olguyla ilgili bilgi vermek amacıyla kurulan cümleler, açıklama nitelikli cümlelerdir. Açıklama belirten cümlelerde yargılar arasındaki bağlantı bağlaçlarla kurulur. Örnek :
ü Bugün okula gitmeyeceğim; çünkü hastayım.
ü Yüzünden düşen bin parça, anlaşılan üzgünsün.
Koşul İlişkili Cümleler :Bir durumun, yargının oluşmasını, gerçekleşmesini, bir diğer yargı ile, anlatılan koşulun olmasına bağlayan cümlelerdir. Bu ilişki genellikle "-se / -sa" dilek koşul kip ekiyle, "ise" ek-eylemi ya da bağlaçlarla sağlanır. Örnek :
ü Annem sana baktıkça gençlik yıllarını anımsadığını söylüyor.
ü Sinemaya gideceksin; ancak önce ödevlerini bitir.
ü İstediğin her şeyi alırım, yeter ki sınıfını geç.
ü Git; ama saat on ikiden önce evde ol.
ü Buraya gelirse görüşebiliriz.
Karşılaştırma Cümleleri :Karşılaştırma, birbirleriyle ilişkili iki varlık, iki kavram ya da herhangi iki şeyi, ortak olan ya da olmayan yönleriyle anlatmaktır. Karşılaştırma cümlelerinde; karşılaştırma ilişkisi "gibi, kadar, daha, en..." gibi bağlaç, ilgeç ve belirteçlerle kurulur. Örnek :
ü Haber alma gereksinimini en iyi karşılayan iletişim aracı televizyondur.
ü Hiçbirimiz onun kadar duyarlı ve hoşgörülü değildik.
ü Kendi yaşıtı insanlardan daha genç ve daha diri bir görünüşü vardı.
Cümle Tamamlama :Kimi zaman bir yargı bütünlüğünden bir sözcük yada sözcük öbeği çıkarılmış olabilir. Yargının anlamsal ve anlatımsal bütünlüğü göz önünde bulundurularak bu eksik tamamlanır.
Tamamlanacak ve tamamlayacak cümleler ya da sözler arasında;
ü Anlamsal ilişki doğru kurulmalıdır.
ü Zaman ve kişi yönünden uyum olmalıdır.
ü Cümleleri anlamca bağlamak için uygun bağlaçlar kullanılmalıdır.
Örnek : İnsanlar bilerek ya da bilmeyerek doğanın dengesini bozuyorlar, sonra aynı doğayı korumak için sempozyumlar düzenleyip, dernekler kuruyorlar; çünkü...
ü Doğanın kendileri için yaşamsal değerini biliyorlar.
ü Yanlış yaptıklarının bilincindeler.
ü Kendilerini affettirmek istiyorlar.
ü Doğayı taklit etmek istiyorlar.

--------------Tualimforum İmzam--------------
Aksini Belirtmediğim Takdirde Yazdığım Konular ALINTIDIR



Liseler - Anadolu Liseleri - Fen Liseleri

Anaokulu - İlköğretim

Sınav Soruları ve Ders Notları