 |
| |||||||
| Kayıt ol | Yardım | Üye Listesi | Ajanda | Bugünki Mesajlar | Arama |
| Türkçe-Edebiyat-Dil Bilgisi Türkçe ödevleri,Edebiyat ödevleri,Dil Bilgisi ödevleri... |
 | ||
 |
| | LinkBack  | Seçenekler |
11.12.09, 15:38
| #1 (permalink) | ||
 Türkü Türküler Türkü Çeşitleri Özellikleri Türkü Türküler Türkü Çeşitleri Özellikleri TÜRKÜ KAVRAMI Türkçe söylenmiş şiir anlamına gelen "Türkü" nün "Türkî" sözünden geldiği görüşü ittifakla kabul edilmiş bir görüştür. Yani, "Türk" kelimesine Arapça "î" ilgi ekinin getirilmesiyle vücut bulmuştur. "Türk  e has" anlamına gelen bu söz halk ağzında "Türkü" şekline dönüşmüştür.Türkü sözü muhtelif Türk boylarında farklı kelimelerle isimlendirilirler. Türküyü Azeri Türkleri mahnı, Başkurtlar halk yırı, Kazaklar türki, türik halık äni, Kırgızlar eldik ır, türkü, Kumuklar yır, Özbekler türki, halk koşiğı, Tatarlar halık cırı, Türkmenler halk aydımı, Uygur Türkleri de nahşa, koça nahşisi derler. 1 Türkü terimi ilk defa XV. yüzyılda Doğu Türkistan da aruz vezniyle yazılmış ve özel bir ezgi ile söylenmiş ürünler için kullanılmıştır.2 Burada değerlendirmeye çalıştığımız hece vezni ile söylenmiş türkülerin Anadoludaki ilk örneğini ise, XVI. yüzyılda buluruz. Türkü şekline uygun ve türkü adını taşıyan sözünü ettiğimiz bu parça XVI. yüzyıl halk şairlerinden Öksüz Dedeye aittir.Birtakım araştırmacılar türküyü şöyle yorumlamıştır: Cahit Öztelli: "Halkın iç âlemini yaşatan, beşikten mezara kadar bütün yaşayışını içine alan en dikkate değer edebî mahsuller türkülerdir...Genel olarak türkü adını taşıyan manzumelerde değişmez bir ölçü ve şekil yoktur. Yalnız saz şairleri tarafından sanat düşüncesiyle meydana getirilen türkülerde belli ve değişmez bir şekil vardır. Uzun bir geleneğe bağlı olan bu türkülerde kavuştak (nakarat) bulunması şarttır. Birinci dörtlüklerin 2. ve 4. mısraları ile sonraki dörtlüklerin 4. mısraları hep aynıdır."3 Nihat Sami Banarlı: "Koşma şeklindeki bir manzumenin her dörtlüğüne bir (beşinci) veya bir (beşinci-altıncı) mısra ilavesiyle söylenilen bir halk şiiridir." 4 Muzaffer Uyguner: "Her mısraı kafiyeli üçer mısralı kıtalar ile gene kafiyeli ve iki beyitten müteşekkil ara nağmeleri olan ve çalınıp söylenen folklorik halk edebiyatı mahsulleridir."5 Herbert Jansky, türküyü şu şekilde tanımlamaktadır: Türkü : "Büyük tarihi hadiseler karşısında halk kitlesinin sevinçlerini veya ümitsizliklerini; büyük şahsiyetler hakkındaki saygılarını veya nefretlerini; gençler arasında geçen hazin aşk hikâyelerini, millî hece veznini ölçü alan ve kalpleri fetheden mısralarla, derin bir muhteva içinde dile getiren edebî, aynı zamanda mûsiki bakımından ehemmiyete hâiz olan bu kendine öz bestelerle söyleyen; dar manâsıyla ise tarihi bir vesika mahiyeti gösteren Türk halk şiirinin en eski türlerinden biri". TÜRKÜLERİN DOĞUŞ VE YAYILIŞLARI Türküler genellikle bir olay, bir arzu ve bir heyecan üzerine doğarlar. Türküler, başlangıçta sahibi belli ürünlerdir. Ancak zamanla, türkünün asıl sahipleri unutulur ve sonraki nesiller tarafından halkın dilinde dolaşa dolaşa farklı coğrafyalara yayılır. Türküler böylelikle anonimleşirler. Önceleri mahallî hüviyet gösteren türküler, zamanla millî hüviyete bürünürler. Türkülerin anonimleşmesinde, daha ziyade göçler, kervanlar, askerî sevkler, gurbete iş için gidişler, gezgin halk şairlerinin faaliyetleri, yakın zamanlarda basın ve yayın organları rol oynar. Yayılma sırasında türkülerin sözlerinde ve ezgilerinde bazı değişiklikler vukua gelir. Kimi zaman bu değişiklikler türküyü tanınmayacak hale getirir; öyle ki, bu eserler karşımıza bir başka türkü olarak dahi çıkabilir. Türkülerin bu derece çeşitlenmesinin asıl sebebi kişilerin kabiliyetleridir. Kaynak şahıslar, ezgilerin yapısında önemli ölçüde değişiklik yapabildiği gibi, bu değişikliği türkülerin sözlerinde de yapabilirler.7 Bunun yanında halk hikâyelerinden ve saz şairlerinin şiirlerinden vücut bulmuş türküler de vardır. Sözgelişi; bugün Âşık Garip, Kerem, Köroğlu, Karacaoğlan, Gevherî, Dadaloğlu, Dertli, Ruhsatî ve Emrah a ait pek çok şiir halkımızın dimağında türkü olarak yaşamaktadır. Aşıklar şiirlerini, çeşitli nağmelerle söylerler. Keza tasnif ettikleri hikâyelerin manzum kısımlarında da aynı yola başvururlar. TRT Repertuarında Kerem, Kesik Kerem, Gevheri gibi âşıkların adıyla geçen türkülerin olması bunun açık delilidir.O yüzden gerek şekil gerekse konu bakımından türkü alanında âşıkların yaptığı katkı küçümsenemeyecek derecededir. II. TÜRKÜLERİN ÇEŞİTLERİ VE TEKNİK ÖZELLİKLERİ Türküler genellikle yedi, sekiz ve on bir hece ile söylenmişlerdir. Ancak az sayıda da olsa beş ve on beş heceli şiirler de vardır. Bunun yanında bağlantılarla vücuda getirilen türkülerde, bentlerle ve bağlantıların heceleri arasında eşitlik olmayabilir. Yani bent kısmı yedi hece olan bir türkünün bağlantı kısmı on bir hece olabilir. Bu tarzda ortaya konulmuş pek çok sayıda örnekler vardır.Sözgelişi şu örnekte bent kısmı yedi, bağlantı kısmı ise farklı sözlerden ve on üç heceyle söylenmiş farklı mısralardan oluşmuştur. Çarşamba dedikleri Şekerdir yedikleri Hiç aklımdan gitmiyor O yarin dedikleri Telg(ı)rafın tellerinin rengi kurşuni Genç yaşımda atma bana mavzer kurşunu Çarşamba yazıları Körpedir kuzuları Allah alnıma yazdı Bu kara yazıları Ben Samsun a gidemiyom kâr olmayıncaSamsun bana haram olsun yar olmayınca Çarşamba nın ortasından akıyor ırmakHer yiğidin kârı değil sözünde durmak 8 Bazan da bu yapının tam tersi bir durumla karşılaşılabilir. Yani bent kısmı fezla, bağlantı kısmı az sayıda heceye sahip olabilir. Biter Kırşehir in gülleri biter efendimŞakıyıp dalında bülbüller öter Gülüm aman aman Sebep aman aman Efendim aman Aynam düştü yerlere Karıştı gazellere Tabiatım kurusun Bakarım güzellere Güzelleri çoktur da hep yeni yeter efendim Kaşının üstünde keman görünür Diğer taraftan vezin ve kafiye açısından oldukça serbest tarzda söylenmiş türküler de vardır. Yapılarına göre türküler bölümünde bu konuda bilgi ve örnek verdiğimiz için, burada tekrar üzerinde durmuyoruz. Tespit ettiğimiz örnekleri göz önünde tuttuğumuzda türkülerin hecelerine göre beş gruba ayrıldığını gördük. A. Beş heceli türküler ELİNDE ŞİŞE Elinde (de)şişe Elinde (de) deri Kırıla (da ) düşe Yerleri (de) sürü Sevdiğim Ayşa Sevdiğim Hürü Gel beri beri Gel beri beri Elinde (de) basma Duvara (da) asma Sevdiğim Esma Gel beri beri 10 GİYDİĞİM ALDIR Giydiğim aldır Giydiğim mordur Al dudak baldır Kolları dardır Ne güzel haldır Keyfimiz vardır Akşam olanda Bağlantı Akşam olanda Bade dolanda Giydiğim sarı Giydiğim atlas Sen kimin yari İğneler batmaz Ağlatma bari Yar bensiz yatmaz Bağlantı Bağlantı 11 EKTİĞİM YONCA Ektiğim yonca Ektiğim darı Biçtiğim yonca Biçtiğim darı Sevdiğim gonca Sevdiğim sarı Oy lele lele Bağlantı Elin elime Kolun boynuma Ektiğim arpa Yar havalanmış Biçtiğim arpa Gelmez yanıma Sevdiğim körpe Bağlantı 12 B. Yedi heceli türküler Bu türküler genellikle manilerle tertiplenmiş türkülerdir. ELİ ELEKLİ GELİN Eli elekli gelin Entarisi toz pembe Basma yelekli gelin palazım Yadigârın var bende palazım Selâm verdim almadı Hiç sözünde durmazsın Katı yürekli gelin güzelim İnsaf yok mu hiç sende Tepside üzüme bak Biraz da gözüme bak palazım Eller ne derse desin Sen benim sözüme bak güzelim 13 Mısra sonlarına aman, vay, yandım, hey, kardaş, emmim kızı, hoppala vs. gibi sözler getirilmekle beraber mısraların başına hatta içlerinde de bu tip sözlere yer verilir. Aşağıda her iki şekle ait iki örnek kaydediyoruz. CAN MARAL CAN Can maral can Evleri yakın yarim Vay le le le Çık sallan bakım yarim Can maral can Uzun boyun(a) göz değer Vay le le le Hamayıl takın yarim Can maral can Gidene bak gidene Vay le le le Boyu benzer fidana Can maral can Fidanda bir gül bitmiş Vay le le le Koklatmaz her gelene 14 BİR AY DOĞAR PASİNDEN Bir ay doğar Pasin den emmimin kızı / hopbala kızıAy bulut arasından ben n edem oyÖyle bir yar sevmişem emmimin kızı / hopbala kızı Katmer gülün hasından ben n edem oyBir ay doğar kenarsız emmimin kızı / hopbala kızı Yar vefasız ber arsız ben n edem oyBöylece ah çekerim emmimin kızı / hopbala kızı Halin kime yanarsız ben n edem oy 15C. Sekiz heceli türküler BÜLBÜLÜN KANADI SARI Bülbülün kanadı sarı Ben ağlarım zarı zarı Elimden aldılar yari Garip bülbül ötme bülbül Benim derdim bana yeter Bir dahi sen katma bülbül Bülbülün kanadı beyaz Bülbülün kanadı buhur Gece bulut gündüz ayaz Gece yazar gündüz ohur Al kalemi derdimi yaz Yolcu isen ola uğur Bağlantı Bağlantı 16 D. On bir heceli türküler BAĞDAT ELLERİNDEN GELEN TURNALAR Bağdat ellerinden gelen turnalar Turnalar ne haber yardan ne haber imdi benim yarim gözün sürmeler Turnalar ne haber yardan ne haber Esip esip karlı dağlar aşarsın Kılavuzun yok mu neden şaşarsın Bir yazdan bir güzden derdim deşersin Turnalar ne haber yardan ne haber Katar katar gökyüzünde dönersin Akşamamı kaldın neden eversin Doğru söyle sen Mevlâ yı seversinTurnalar ne haber yardan ne haber Yarini öldürmüş eli kan m olaAk gerdan üstünde çifte ben m olaDoğru söylen benim yarim sağ m olaTurnalar ne haber yardan ne haber 17 (evmek : acele etmek) AFYON UN ORTASINDA KALESİAfyon un aman aman ortasında kalesi de var kalesi amanÜzerinde aman vardır kızlar kulesi de var kulesi Zümrüt gibi aman aman yeşillenmiş ovası da var ovası aman Ay karanlık aman gece vurdular beni de vay beni Yarin yazmasına sardılar beni de ah beni Kalecik ten aman aman ayva gelir kar gelir de vay kar gelir amanGümüş yüzük aman parmağına dar gelir de dar gelir Ben de sandım aman aman meyhaneden efem yar gelir de vay yar gelir aman Ay karanlık aman görmedim aman yolumu da vay yolumu Ah bilemedim aman cerrah kesti benim kolumu de vay kolumu 18 E. On beş heceli türküler 8+7 duraklı türkülerdir. MECLİSİNDE MAİL OLDUM Meclisinde mail oldum ben bir kaşı karaya Yok mu tabib semtimizde merhem ede yaraya Benim bir efendim vardır merhem eder yaraya Hangi derdime yanayım dağlar derdim var benim Başımı sevdaya salan bir güzelim var benim Evlerinin önünde de kara üzüm asması Beline kuşak bağlamış o da Acem basması Buralarda yar sevenler Anadolu yosması Hangi derdime yanayım dağlar derdim var benim Başımı sevdaya salan bir güzelim var benim 19Türkü IV. TÜRKÜLERİN TASNİFİ Türküler gösterdikleri çeşitlilik bakımından yapı, konu ve ezgilerine göre tasnif edilebilir. Daha önce yapılmış tasnifler de bu çerçevededir. Ne var ki bu tasniflerde birtakım eksiklikler ve isabetli olmayan tespitler vardır. Yapılan tasnifleri burada tekrar kaydederek konuyu karışık hale getirmek istemiyoruz. Çünkü bunlar azımsanmayacak derecede fazladır. Biz, önceki tasnifleri de göz önünde tutarak ve kendi tespitlerimizi de ortaya koyarak türkü tasniflerini yeniden tasnif etmek istiyoruz. En doğru tasnifin bu olduğu iddiasında değiliz ama gözden kaçan ve tespit ettiğimiz pek çok unsurun değerlendirilmesi gerekiyordu. Düşüncemiz odur ki, bundan sonraki tasnifler, pek az değişiklik gösterecek ve bizim tasnifimize birkaç ilave maddeler şeklinde olacaktır. A. YAPILARINA GÖRE TÜRKÜLER 1. Bentleri Bir Mısra Olan Türküler a. Bağlantıları dört mısra / mani olan türküler b. Bağlantıları yedi mısra olan türküler 2. Bentleri İki Mısra Olan Türküler a. Sadece iki mısradan oluşan türküler b. Bağlantıları bir mısra olan türküler c. Bağlantıları iki mısra olan türküler ç. Bağlantıları üç mısra olan türküler d. Bağlantıları dört mısra olan türküler e. Bağlantıları beş mısra olan türküler f. Bağlantıları altı mısra olan türküler g. Bağlantıları yedi mısra olan türküler h. Bağlantıları sekiz ve daha fazla mısra olan türküler ı. Bağlantıları mısra sonlarında ve mısra aralarında olan türküler 3. Bentleri Üç Mısra Olan Türlüler a. Sadece üçlüklerden ibaret olan türküler b. Bağlantıları bir mısra olan türküler c. Bağlantıları iki mısra olan türküler ç. Bağlantıları üç mısra olan türküler d. Bağlantıları dört mısra olan türküler e. Bağlantıları beş mısra olan türküler f. Bağlantıları altı mısra olan türküler g. Bağlantıları fazla sayıda mısralı olan türküler h. İki bağlantılı türküler ı. Bağlantıları mısra aralarında olan türküler 4. Bentleri Dört Mısra Olan Türküler a. Sadece dörtlüklerden kurulu türküler b. Bağlantıları bir mısra olan türküler c. Bağlantıları iki mısra olan türküler ç. Bağlantıları üç mısra olan türküler d. Bağlantıları dört mısra olan türküler e. Bağlantıları beş mısra olan türküler f. Bağlantıları altı mısra olan türküler g. Bağlantıları yedi mısra olan türküler h. Bağlantıları sekiz ve daha fazla mısra olan türküler ı. Bağlantıları mısra aralarında olan türküler i. İki bağlantılı türküler j. Bağlantıları mısra sonlarında olan türküler 5. Karşılıklı Türküler a. İki mısralık bentlerden ibaret atma türküler b. Üç mısralık bentlerden ibaret atma türküler c. Dört mısralık bentlerden ibaret atma türküler ç. Diyalog şeklinde atma türküler B. KONULARINA GÖRE TÜRKÜLER 1. Tabiat Türküleri 2. Aşk Türküleri 3. Yiğitlik Türküleri ve Tarihi Olayları Konu Edinen Türküler 4. Tören Türküleri a. Düğün Türküleri aa. Kına Türküleri ab. Baş Öğme / Duvak Türküleri ac. Gelin Alma Türküleri aç. Gelin karşılama türküleri ad. Güvey Türküleri ae. Halk Oyunlarında Türküler (Halay, Bar, Horon, Zeybek..) b. Ayin-i cem Türküleri c. Sayacı Türküleri ç. Oturak Türküleri 5. Askerlik Türküleri 6. Yiyecekler Üzerine Söylenmiş Türküler 7. Hayvanlar Üzerine Söylenmiş Türküler 8. Olay Türküleri 9. Bitki ve Çiçeklerle İlgili Türküler 10. Satıcı Türküleri 11. Ekin Türküleri 12. Ramazan Davulcusu Türküleri 13. Kişiler Üzerine Söylenmiş Türküler 14. Keder, Dert ve Hastalık Türküleri 15. Gurbet ve Hasret Türküleri 16. Meslek ve iş Türküleri 17. Eşkıya Türküleri 18. Ölüm Türküleri (Ağıtlar) 19. Ninniler ve Çocuk türküleri 20. Hapishane Türküleri 21. Mizahî Türküler 22. Yergi Türküleri 23. Öğretici ve Öğüt Verici Türküler C. EZGİLERİNE GÖRE TÜRKÜLER A. YAPILARINA GÖRE TÜRKÜLER Türkülerin belirli bir şekli yoktur. İki mısralı türküler olabildiği gibi koşma, mani tarzında yahut bentlerle kurulmuş türküler de vardır. Koşma yahut mani olarak bildiğimiz şekiller türkü nağmesiyle söylendiğinde adı geçen şiirlerden ayrılır. Çünkü halk, ezgi ile söylediği parçaları türkü olarak niteler. Koşmalar bilindiği gibi söyleyeni belli şiir türleridir. Ne var ki, halkın benimsediği bazı parçalar zamanla anonimleşir ve türkü olarak varlığını sürdürür. Daha ziyade kadınlardan oluşan türkü yakıcıları, bildiği koşma, mani hatta semaî ve destandan birtakım parçalar alarak onu uygun bir ezgi ile terennüm eder. Şekil ve konu birliğinden uzak pek çok türkünün ortaya çıkış sebebi bundan kaynaklanmıştır. Sözgelişi; "Karanfil oylum oylum" manisiyle başlayan ve diğer karanfilli manilerle devam ettirilen fakat farklı ezgi ile söylenmiş bir hayli türkü vardır. Türkülerin bentlerine çoğu zaman mısra sayıları farklı olan bağlantılar getirilir. Ancak bentlerle bağlantıların hece sayıları eşit olmayabilir. Bağlantılar genel olarak anlamlı sözlerden ibaret olmakla beraber, çeşitli ünlemleri de ihtiva eder. Az da olsa bazı türkülerde, yapı bakımından bozukluk ve düzensizlikler görülür. Sözgelişi, aynı türküde hem dörtlük hem de beşlik şekle rastlanılabilir. Bunun yanında türkünün hece sayılarında da eşitsizlikler görülebilir. Ordu nun Öceli köyünde söylenen kına türküsünde böyle bir özellik vardır.Çambaşına çıktım çıram yanmadı Dört köşeme baktım kimsem kalmadı Küçük kardaşa mektup yazdım aynı gelmedi Sazak da yellere ev yapma o batar gider Uzak yerlere kız verme o da yiter gider Ağlama bacım ağlama yarın gülersin Dokuz aydan sonra beşik belersin Anam gidiyorum evin şen olsun Babam gidiyorum evin şen olsun 20 Yapı bakımından türkülerin arıza göstermesi; bazı mısraların zamanla unutulması yahut, halkın türküye birtakım ilavelerde bulunarak bünyesinde değişikliğe yol açmasıyla açıklanabilir. 1. BENTLERİ BİR MISRA OLAN TÜRKÜLER a. Bağlantıları dört mısra (veya mani) olan türküler KIRMIZI KURDELE Kırmızı kurdele kör olasın Emine İndim derelerine Bilmem nerelerine Canım kurban olsun Candan sevenlerine Yavrum da sana ipek mendil alayım Bağlantı Yavrum da sana melez köynek alayım Bağlantı Yavrum da sana kalıc pötin alayım Bağlantı 21 b. Bağlantıları yedi mısra olan türküler Sayıları çok azdır. Tespit ettiğimiz örneğin bağlantı kısmı yedi mısradan oluşmaktadır. KIZIM SANA FİSTAN ALDIM Kızım sana fistan aldım vardı m ola oy oyKim göndermiş onu Ben gönderdim onu Ben almadım onu Beşikleri çamdan Yuvarlandı damdan Seni zalımın oğlu Vazgeçmedin benden Kızım sana terlik aldım vardı m ola oy oyBağlantı Kızım sana rastık aldım vardı m ola oy oyBağlantı 22 TOKAT A GİDEMİYOM YARİM SANA FİSTAN ALAYIMTokat a gidemiyom yarim sana fistan alayımAh nerelerine nerelerine Bilmiyon mu kömür gözlüm Aha buralarıma buralarıma Fadime m fistan kırmalarCeviz dalı ırgalar Sevdiğini gören kızlar Sağını da solunu ırgalar Tokat a gidemiyom yarim sana potin alayımBağlantı Tokat a gidemiyom yarim sana çorap alayımBağlantı 23 2. BENTLERİ İKİ MISRA OLAN TÜRKÜLER Temeli iki mısradan meydana gelen türkülerdir. Ayrıca birtakım bağlantılar / kavuştaklar da alabilirler. Başlıca şekilleri şunlardır: a. Sadece iki mısradan oluşan türküler Kafiye düzenleri aa, bb, cc, dd... yahut aa, ba, ca, da, ea şeklindedir. TÜRKÜ Hamsi kurban o göze Atarlar barabati Baş dalarsın göze Alurlar seni yüze Korlar seni kayuğa Biz de seni aluruk Satarlar seni bize Sererük seni köze Bir kusurcuğun vardur Çok su içersun bize 24 Bu tip türkülerde nadir de olsa tek ikinci mısraı bağlantı gibi aynen tekrarlanan türkülere de rastlanılır. BAYBURT DAĞLARINDA Bayburt dağlarında tabakam kaldı Şen ol Bayburt şen ol sende nem kaldı Bayburt dağlarında kunduram kaldı Şen ol Bayburt şen ol sende nem kaldı Bayburt dağlarında mendilim kaldı Şen ol Bayburt şen ol sende nem kaldı Bayburt dağlarında tabancam kaldı Şen ol Bayburt şen ol sende nem kaldı 25 b. Bağlantıları bir mısra olan türküler Kafiye düzenleri aa-b, cc-b, dd-b, ee-b şeklindedir. Bağlantı mısralarda genellikle aynı sözler tekrar edilir. ÇANAKKALE TÜRKÜSÜ Çanakkale içinde vurdular beni Ölmeden mezara koydular beni Of gençliğim eyvah Çanakkale içinde aynalı çarşı Ana ben gidiyom düşmana karşı Of gençliğim eyvah Çanakkale içinde bir uzun selvi Kimimiz nişanlı kimimiz evli Of gençliğim eyvah Çanakkale içinde bir dolu testi Analar babalar umudu kesti Of gençliğim eyvah 26 c. Bağlantıları iki mısra olan türküler aa-bb, cc-bb, dd-bb, ee-bb şeklinde kafiyelenirler. Bu arada bb olarak gösterilen bağlantı sözleri, aynen tekrarlanan sözlerdir. TELGRAFIN TELLERİNE Telgrafın tellerine kuşlar mı konar Herkes sevdiğine (yavrum) böyle mi yanar Gel yanıma yanıma da yanıbaşıma Şu gençlikte neler geldi garip başıma Telgrafın direkleri semaya bakar Senin o güzel gözlerin çok canlar yakar Bağlantı Telgrafın tellerini arşınlamalı Yar üstüne yar seveni kurşunlamalı Bağlantı Telgrafın direkleri semaya karşı Gel güzelim barışalım düşmana karşı Bağlantı 27 ç. Bağlantıları üç mısra olan türküler Bentler kendi arasında kafiyelidir. bağlantı sözleri her bentten sonra aynen tekrarlanır. AŞAĞIDAN GELİYOR TÜRKMEN KOYUNU Aşağıdan geliyor Türkmen koyunu aman aman Selviye benzettim yarin boyunu amanın yandım Amanın amanın amanın yandım Tiridine tiridine tiridine bandım Bedava mı sandın para verdim aldım Sabahleyen erken çifte giderken aman aman Öküzüm torbadan düştü gördün mü amanın yandım Bağlantı Manda yuva yapmış söğüt dalına aman aman Yavrusunu sinek kapmış gördün mü amanın yandım Bağlantı 28 d. Bağlantıları dört mısra olan türküler Kafiyeleri aa-bbbc, dd-bbbc, ee-bbbc düzenindedir. Bağlantı sözleri aynen tekrarlanabileceği gibi, farklı sözlerden de oluşabilir. Bağlantı sözleri muhtelif maniler de olabilir. Türkünün bent kısmı ile bağlantı kısımlarının hece sayıları aynı olmayabilir. FIRAT KENARI Fırat kenarının ince dumanı Dağlara yayılır seher zamanı Bülbül ne ararsın yuvan mı yoktur Yoksa benim gibi baban mı yoktur Zaten yetimlerin gözyaşı çoktur Gel ağlayalım karşı karşıya Fırat kenarında kamışlar sazlar Sinemin yarası her zaman sızlar Bülbül ne ararsın yuvan mı yoktur Yoksa benim gibi baban mı yoktur Zaten yetimlerin gözyaşı çoktur Gel ağlayalım karşı karşıya 29 ELİF Elif çıkmış pencereden el eder Kaşları değil gözleri beni del ederElif im gel gelGüzelim gel gel Nazlı da yarim Sallan da gel gel Elif kızın yeni de gördüm yüzünü Duman sandım şalvarının tozunu Elif im gel gelGüzelim gel gel Nazlı da yarim Sallan da gel gel 30 e. Bağlantıları beş mısra olan türküler HANİ BENİM ELLİ DİRHEM KESTANEM Hey hey Hani benim elli dirhem kesdenem Konyalı dan başkasını istememYar yar Konyalı m yürüYörü yavrum yürü Saçlarını sürü Şimdi burdan geçti Konyalı nın biriHey hey Hani benim elli dirhem pırasam Mumlar yaksam Konyalı yı arasamBağlantı 31 f. Bağlantıları altı mısra olan türküler DONDURMAM BUZ Dondurmam buz gibi buz Şeker mi yoksa karpuz Alâ çiçekli dondurmam Yok mu tadına bakan Alâ vişneli dondurmam Mini mini hanımlara Sevdalı beylere Parasını almadan tattırmam Dondurmam kaymaklı Dondurmacı top attı Yiyin bakın pek tatlı Bin lira borca battı Bağlantı Bağlantı 32 g. Bağlantıları yedi mısra olan türküler BASTIMDA KIRILDI İĞDENİN DALI Bastım da kırıldı iğdenin dali vay dali Kötüye düşenin böyl olur hali dillerDiller oynaksın diller Diller kaymaksın diller Diller açılsın güller Güller açılsın kollar Kollar ne bilsin eller Eller narinay ninay nay Narinay narinay ninay nay Arabacı arabanı koş getir koş getir Ben ölüyom mezarıma taş getir diller Bağlantı Arabacı arabanı yillendir yillendir Şeker al da şu bebeyi dillendir diller Bağlantı Sabahınan esen seher yeli mi yelimi Benim gönlüm divane mi deli mi diller Bağlantı 33 h. Bağlantıları sekiz ve daha fazla mısra olan türküler Bağlantı kısımları iki ayrı maninin ardarda söylenmesiyle meydana getirilmiş türkülerdir. MANİSA YLA BERGAMANIN ARASIManisa yla Bergamanın arasıYaktı da beni kaşlarının arası Kara kara kargalar Ceviz dalın ırgalar On beşine basan kız Sevdiğine el sallar Yelek de diktim giymedi Diktiğime değmedi Sağolası anam da babam Sevdiğime vermedi Manisa yla Bergamanın askeriBen yolcuyum yolları bana gösterin Bağlantı 34 KIZIN ADI DUDU Kızın adı Dudu a canım aman O da güzellerin adı sürmelim aman Gel gel barışalım Tenhada buluşalım Biraz konuşalım Şimidan şimidan şimidan dan Gel arkamdan arkamdan Kız alacaksan al beni Annen baban duymadan Gel gel gel Ayşe Şeker değil bal Ayşe N olur bize gidelimAh aramızı bul Ayşe mKızın adı Ayşe a canım aman Benleri var köşe köşe sürmelim aman Bağlantı Kızın adı Durdu a canım aman O da güzellerin kurdu Bağlantı 35 ı. Bağlantıları mısra sonlarında ve mısra aralarında olan türküler Türkünün temeli beyitlerden oluşur ve her beyit kendi arasında kafiyelidir. Ancak diğer şekillerden farklı olarak her mısradan sonra aynen tekrarlanan bağlantı sözleri getirilir. Bağlantılar üç ve daha fazla sayıda mısralı olabilmektedir. HAYRİYE NANAY Hayriye’nin kaşları kara Hayriye nanay nanay nanay Canım nanay nanay nanay Gülüm nanay nanay nanay Nereden gelsem beni ara Bağlantı Hayriye’nin altın dişi Bağlantı Yaktı beni yan bakışı Bağlantı Hayriye damdan bakıyor Bağlantı Bakışı canlar yakıyor Bağlantı[36] YABANDAN GEL Yabandan gel usul (da) boylu yarim yabandan (Arslanım hey hey) Amman yörü yörü Çapraz yörü yörü Kostak yörü yörü Yörü yörü yörü Aldım haberini (de) garib çobandan (Arslanım hey hey) Bağlantı Yaban ellerinden (de) özendim geldim (İmanım hey hey) Bağlantı Gördüm cemalini efendim geldim (Arslanım hey hey) Bağlantı Yaban ellerinde (de) yatmış uyumuş (Yeşilim hey hey) Bağlantı Elâ gözlerini uyku bürümüş (Arslanım hey hey) Şirin yörü yörü Tek tek yörü yörü Bebek yörü yörü Kostak yörü yörü Usul yörü yörü Güzel yörü yörü Yörü yörü yörü[37] BİR KAŞ BİR GÖZ Elinde süt küleği O maral o ceylan O sevgilin bağında Ölürem anam dönmenem Giderem anam gelmenem Bir kaş bir göz bir dil bir diş Bişmişi yanağında Sütten beyaz bileği Bağlantı Giderem öylesine Bağlantı Karagöz mehlesine *Cumhuriyet Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi. Bu bölümde yayınlanan yazı ve araştırmalar Sayın Yrd. Doç. Dr. Doğan Kaya ya aittir. Katkısından dolayı kendisine teşekkür ederiz.-------------------------------------------------------------------------------- [1]. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, Ank., 1991, s. 908-909. [2]. Cevdet KUDRET, Örneklerle Edebiyat Bilgileri 1, ‹st., 1980, s. 295. [3]. Cahit ÖZTELLİ, Halk Türküleri, ist., 1953, s. 3 ve 7. [4]. Nihat Sami BANARLI, Metinlerle Edebî Bilgiler, ‹st., 1950, s. 89. [5]. Muzaffer UYGUNER, Türkü Üzerine, TFA, III (66), 1.1955, s. 1042. [6]. Herbert JANSKY, "Türk Halk şiiri” (Çev. Abdurrahman GÜZEL), Dünya Edebiyatından Seçmeler, I (4), 10.1977, s. 57-58. [7]. Türkülerin doğu? ve yayılmaları üzerine geni? bilgi için bkz.: Mehmet TUĞRUL, Halk Türkülerinin Doğuşu Üzerine Bazı Notlar, Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. IV, S. 4, Ank., 1946, s. 487. (Ayrıbasım). / Pertev Naili BORATAV, Folklor ve Edebiyat II, ist., 1982, s. 347. / Nail TAN, Türk Halk Müziği ve Oyunları, C. I, S.4, Ank., 1984, s. 154. [8]. TRT Repertuvarı, THM No. 529. [9]. TRT Repertuvarı, THM No. 630. [10]. TRT Repertuvarı, THM No. 1003. [11]. TRT Repertuvarı, THM No. 654. [12]. TRT Repertuvarı, THM No. 1280. [13]. TRT Repertuvarı, THM No. 573. [14]. TRT Repertuvarı, THM No. 471. [15]. TRT Repertuvarı, THM No. 476. [16]. Şevket BEYSANOĞLU, Diyarbakır Folkloru, Diyarbakır, 1943, s. 120. [17]. TRT Repertuvarı, THM No. 478. [18]. TRT Repertuvarı, THM No. 570. [19]. Şevket BEYSANOĞLU, a. g. e., s. 108. [20]. Ahmet CAFEROĞLU, Kuzeydoğu illerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ank., 1994, s. 83. [21]. TRT Repertuvarı, THM No. 1926. [22]. TRT Repertuvarı, THM No. 880. [23]. TRT Repertuvarı, THM No. 1120. [24]. Fikret KARADENİZ, Bir Hamsi Türküsü, TFA, XVIII-XIX (362), 9.1979, s. 8761. [25]. TRT Repertuvarı, THM No.346. [26]. Cevdet KUDRET, a. g. e., s. 296. [27]. Cevdet KUDRET, a. g. e., s. 297. [28]. TRT Repertuvarı, THM No. 432. [29]. Ahmet Talat ONAY, Türk Halk şiirlerinin şekil ve Nev’i (Haz. Cemal KURNAZ), Ank., 1996, s. 30. [30]. Hayrettin RAYMAN, Yozgat Yöresinde Söylenen Halk Türküleri, I. THKASSB II, Ank., 1996, s. 99. [31]. TRT Repertuvarı, THM No. 1094. [32]. TRT Repertuvarı, THM No. 1759. [33]. TRT Repertuvarı, THM No. 870. [34]. TRT Repertuvarı, THM No. 521. [35]. TRT Repertuvarı, THM No. 1628. [36]. Burhan TARLABAŞI, Eğin Havaları, Ank., 1997, s. 56. [37]. TRT Repertuvarı, THM No. 540. [38]. TRT Repertuvarı, THM No. 178. --------------Tualimforum İmzam-------------- Aksini Belirtmediğim Takdirde Yazdığım Konular ALINTIDIR Liseler - Anadolu Liseleri - Fen Liseleri Anaokulu - İlköğretim Sınav Soruları ve Ders Notları | |||
|  |
