Bonsaimin saksısını ne zaman, nasıl ve niçin değiştirmeliyim?

Bonsainizin saksısını düzenli olarak değiştirmek adi toprağın yenilenerek topraktaki önemli gıdaların yerine konulmasını ve dolayısıyla yeni kök oluşumunu sağlaması bakımından bonsainin gelişimi ve sağlığına önemli etkisi olan bir işlemdir. Genel olarak ağaçlar uykularının en derin döneminde (dormant) iken, sonbahar sonrası ile ilkbahar öncesine kadarki arada saksıları değiştirilir. Böylece mümkün olan en düşük derecede strese maruz kalırlar. Genç ve küçük bonsailerde her 2-3 yılda bir saksı değiştirmek gerekirken yaşlı ve büyük ağaçlarda bu süre daha uzundur. Eğer sulama sonrasında suyun tahliyesi daha geç olmaya başladıysa veya kökler saksının kenarlarından çıkmaya başladıysa da saksı değiştirme vaktinin geldiğini anlayabilirsiniz.

Saksıyı değiştirmek için saksıyı bir tarafa eğdikten sonra ağacı gövdesinden tutarak saksıdan çıkarın. Eğer çıkmamakta direnirse ağacı çok sertçe çekmeyin. Elinizle hafifçe saksıya vurarak veya su tahliye deliğinden bir çubukla hafifçe ittirerek köklerin saksıdan kurtulmasına yardımcı olun. Daha sonra Çinlilerin kullandığı yemek çubukları, metal bir çengel ya da iğne veya benzeri bir şey yardımıyla yosun ve bunun gibi bitkileri dikkatlice tarayın. Aynı zamanda kökleri de açarak karmaşıklıktan kurtarmaya çalışın. Kenarlardan başlayın ve toprağın etrafında çalışın. Kökleri direk olarak çekmektense tarayıp açarak çekmeye çalışın. Böylece önemli ana kökleri zedeleyip yaralamamış olursunuz.

Bu yapıldıktan sonra kök kısmının etrafında orijinal toprağın yaklaşık üçte biri ile yarısını bırakana kadar toprağı sallayıp taramaya devam edin. Daha sonra hem köklerin kurumalarını önlemek için hem de budanmaları esnasında üzerlerinde çok fazla toprak kalmaması için kökleri su püskürterek temizleyin.

Kökleri budamak için çok keskin kesici aletler kullanmanız gerekiyor. Bonsailer için ticari amaçlı olarak üretilmiş makaslar bulunduğu gibi sıradan kırpma veya bahçe makasları da kullanabilirsiniz. Eğer fazla toprağı köklerden ayırırsanız kesme aletleriniz keskin kalacaktır ama kökleri topraklı haliyle keserseniz körelecekler ve bileylemek gerekecektir. Saksının kenarlarına doğru gelerek yeni köklerin gelişmesini önleyen kalın, eski, kahverengi kökleri keserek başlayın. Üçte birle yarısı arasında bir oranda budama yapın ve bu aşamada çok fazla yardımcı kökü (feeder root) kesmeyin. Sonra, altlarda sarkan daha ince kökleri de kırparak kökleri saksıya uygun bir hale getirin. Bunun için saksının kenarı ile köklerin arasında ortalama 1-2 cm boşluk bulunmalı ki bitki rahatça saksıya otursun.

Saksı değiştirmenin esas çaba gerektiren bölümünü bitirmiş bulunuyorsunuz. Eğer çok fazla yardımcı kök kestiğinizi düşünüyorsanız bu bitki için tehlikeli olabilir ancak kesilen yerden uzayacak yeni kökler muhtemelen sorunu halledecektir.

Önceki saksıyı temizleyin ya da bitkiye daha uygun yeni bir saksı seçin. Tahliye deliklerini basit bir tel ağla kapatın. Bitki artık yeni saksıda tutunacak yer bulamayacağından onu rüzgarda veya hareket ettirdiğimiz esnada devrilmekten korumak için bir yere bağlamamız gerekiyor. Bir teli (çok kalın olmasına gerek yok) su tahliye deliğinden veya kök bağlamak için özel olarak ayarlanmış bir delikten geçirin. Su tahliyesini iyileştirmek için üstüne biraz çakıl koyun, onun üstüne de bir tabaka toprak yerleştirin. Ağacı saksının tam merkezine gelmeyecek şekilde tercihen çok az saksının gerisine doğru yerleştirecek yerini ayarlayıp küçük bir tümsek oluşturun.

Artık bonsainizi bu tümseğin üstüne hafifçe yerleştirerek ve köklerini dikkatlice çevreye doğru yayarak yerleştirebilirsiniz. Ağacın yerini ve yüksekliğini beğendiğinizde (unutmayın 1-2 sene orada kalacak) delikten yukarı doğru çıkardığınız teli ana köklerden birine kerpeten veya kargaburun yardımıyla tutturun. Telin ağacı sağlam şekilde tuttuğundan emin olun ancak kökü çok fazla sıkmamaya da özen gösterin. Bu tellerin pek hoş bir görünümü olmayacağından birkaç ay sonra ağaç yerine oturduğu zaman teli topraktan çıkarabilirsiniz.

Ağacın gövdesinin alt kısmının üstünü biraz daha toprak ekleyerek kapatın. Daha sonra toprağın üstüne elinizle yavaş yavaş bastırarak toprağı iyice yerine oturtun. Böylece kökler arasında boşluk kalmamasını sağlamış olursunuz. İnce çubuk veya benzeri bir şey kullanarak toprağı köklerle özdeşleştirin ve saksıya doğru şekilde yerleştiğinden emin olun.

Toprağı yerleştirdikten sonra artık ağacın saksı düzenlemesi için kaya, yosun, küçük bitkiler veya çakıl gibi destekleyici unsurları da koyabilirsiniz. Yosunu yerleştirirken altındaki orijinal toprağın büyük kısmının alındığından ve saksı ya da ağaç için fazla büyük olmamasına dikkat edin.

Artık bonsainizi sulayabilirsiniz. Sulamadan sonra toprak biraz daha yerleşeceğinden gerekiyorsa bir miktar eklemede bulunabilirsiniz. Daha sonra ağacı aşırı sıcakveya soğuğa maruz kalmayacağı ve sağlığına kavuşabileceği bir yere koyun. Bu süreçte gübreleme yapmayın. Bitkiyi yakabilir veya strese sokabilirsiniz. Bu yüzden ağacın köklerin kendine geleceği 1 ay süre verip daha sonra gübreleme yapabilirsiniz.

Şunu da belirteyim ki; köklere yaptığınız bu ağır budamanın etkilerini dengelemek açısından bonsainin dallarını da budayabilirsiniz. Böylece ağaç daha çabuk kendisine gelecek ve ileri tarihlerde karşınıza çıkabilecek olumsuzlukları bertaraf etmiş olacaksınız. Kök gelişimi genelde dal gelişimine eşit olarak gerçekleşir.