BONSAİ SULAMA REHBERİ

Yetiştirilen tüm diğer bitkiler gibi bonsailer de hayatta kalmak için köklerinde neme ihtiyaç duyarlar. Bu nemi sağlayacak devamlı bir kaynak olmadığında ağaç hayatını idame ettiremeyecek ve önce yapraklarını sonra dallarını kaybedecek ve sonuçta ölecektir.

Bir bonsaiyi öldürmenin en kısa yolunun, toprağının tamamen kurumasına izin vermek olduğundan hiç şüpheniz olmasın Bununla birlikte, yetersiz sulamanın süreci hızlandırdığı gibi aşırı sulama da sağlıksız bir ağaçla karşı karşıya kalmamıza sebep olur. Aşırı sulamanın etkilerinin gözle görülmesi bazen zaman alabilir ve bu durumlarda geri dönüş de zorlaşabilir.

Arazilerde yetişen ağaçlar çevrelerine ve kendilerine ulaşan su miktarına uyum sağlamak için kimi davranışlar sergilerler. Köklerine kadar gelen yeterli miktarda su yoksa, kökler toprakta yeterli nemi bulana kadar yayılma eğilimi göstereceklerdir. Bu yüzden diğer bölgelere oranla daha kuru yerlerde yetişen ağaçlar kendilerine nem sağlayacak bir kaynağa ulaşmak için daha uzun kökler geliştirirler. Bununla birlikte daha ıslak yerlerde yetişen ağaçlar, suya topraklarının hemen üstünde iken ulaşabildikleri için daha sığ bir kök yapısına sahiptirler.

Bir saksıyla sınırlandırılmış olan bonsailerde ise ağaçların su kaynaklarına kendi başına ulaşma mekanizması kaybolur. Köklerine ne kadar suyun gittiğini kestirmek güçtür. Ayrıca saksıdaki toprak bir arazidekine göre daha az su tutma özelliğine sahiptir, bu yüzden de kuruma hızı daha yüksektir ve dış etkenlerden daha çabuk etkilenirler.

Bonsainin doğru şekilde sulanması tek başına bir ustalıktır ve yeni başlayan birinin sandığı kadar kolay değildir.

Japonlar, doğru sulamayı öğrenmenin genelde 3 yıl aldığını söylerler. Bazen bonsai meraklısının, ağaçlarının ölmesinin sebeplerinin kendi sulama sistemiyle alakalı olduğunu anlaması için arkasında kayıplarla dolu bir 3 yıl bırakması gerekir.

YETERSİZ VEYA AŞIRI SULAMANIN ETKİLERİ

Bitkiler hayatta kalmak için devamlı bir su akışına ihtiyaç duyarlar. Su, geçişim/ozmoz (osmosis) olarak bilinen süreçte toprak vasıtasıyla köklere iletilir. Daha sonra gövdeye çekilir ve yapraklar aracılığıyla havaya bırakılır. Bu süreç bitkiye, yaşaması için gerekli besini bünyesinde dolaştırma/dağıtma şansı verir. İşte, köklere ulaşan bir nemlilik olmadığında bu su dolaşımı aksar ve bitkinin yapısı hızla bozularak kurur. Bundan önce yapraklar ve dal uçları, daha sonra dalların kendisi etkilenir. Son olarak da gövde ve kökler hasara uğrar ve bu aşamadan sonra ağacın hasar almadan hayatta kalma şansı kalmaz. Bu aşamada su vermek için genelde çok geçtir. Ters ozmoz olarak da bilinen süreçle birlikte su köklerden toprağa doğru itilir.

Daha önce de söylendiği gibi aşırı sulamanın etkileri daha hafiftir ve belirlenmesi göreceli olarak daha uzun sürer. Aşırı sulama kök sisteminin etrafının devamlı ıslak kalmasına neden olur. Kök ise nefes almak için oksijene ihtiyaç duyar ve bu kadar çok su toprağın havayı tutma yetisini zayıflatır. Bu da kök uzantıları/saçlarının boğulması ve ölmesine sebep olur. Kökler gelişemeyip ölmeye başladığı için ilk olarak ağaçta kuvvet azalması şeklinde kendisini gösterir.

Esas üzücü olanıysa, ölü köklerin çürümeye başlamasıdır. Doğal olarak ortaya çıkan bakteriler ölü kökler ve ıslak toprak içinde kolayca çoğalma imkanı bulacaklardır. Kök sistemi aşırı sulamanın etkileriyle boğuşurken çürümeye neden olan bakteri yayılmakta ve ağacın kalan köklerini koruyabilme yeteneğini yavaşlatmaktadır. Giderek kökün hayatta kalan kısmı küçülür ve bununla beraber toprağın üstündeki alanın daha azını ayakta tutabilir.

Ağacın yaprakları sararıp dökülmeye, küçük dallar kuruyup yavaş yavaş ölmeye başlar. Yaşayan kökler azaldıkça da ana dalları ve en son gövdeyi desteklemek de mümkün olmaz ki bu aşamada ağaç ölür.

Kök çürümesi genelde bahar aylarında, saksı değiştirilirken farkedilir. Çürümüş kökler siyahlaşır ve dokunulduğunda lime lime olurlar. Kök çürümesini durdurmanın tek kesin yolu ölü parçaları kesmektir.

NE KADAR SIKLIKLA SULAMALIYIM?

Yukarıda da bahsedildiği üzere aşırı veya yetersiz sulamanın zararlarından korunmak gerekiyor. Öyleyse, bonsainizi nasıl doğru şekilde sulayacaksınız?

İlk kural, asla bir rutine bağlı kalmayın. Yeni başlayanlar güvendikleri perakendecilerin de tavsiyelerine uyarak belirli günlerde, toprağın nem durumuna bakmadan ağaçlarını sulamaktadırlar. Bonsainiz, özellikle sıcak havalarda ve bahar öncesi dönemde gerçekten de 1 veya 2 günde bir sulanmaya ihtiyaç duyuyor olabilir. Bununla birlikte, bir rutin içerisinde yapılan sulama ağacın suya ihtiyacı olmadığı dönemlerde de toprağın devamlı ıslak kalmasına sebep olur. Eğer toprak sulama aralarında nemin bir kısmını kaybetmezse, yani devamlı ıslak kalırsa, aşırı sulamadan kaynaklanan sorunlar ortaya çıkabilir.

Aslında ağaçlar belirli aralıklarla (en azından günde bir) kontrol edilmelidir. Böylece su ihtiyaçları gözlenmiş olur ki gerektiğinde sulanabilsinler. Hemen hemen bütün bonsai topraklarının yüzeyi kurumaya başladıklarında renkleri ve görünüşleri değişir. Dikkatli bir bakışla toprağın yüzeyinin kuru olup olmadığını anlamak mümkündür. Kuruma 12 saatle bir hafta ve bazen daha uzun bir süre alır ki, bu çevrenin ısısı, bitkinin dinçliği, saksının büyüklüğü ve yağmurun yağıp yağmadığı gibi bir çok farklı etkene göre değişebilir. İngiltere’de ağaçlar yaz ayında her gün sulanmaya ihtiyaç duyarlar ancak daha düşük derecelerde ve yağmur yağışının arttığı sonbahar, kış ve bahar öncesi dönemde su ihtiyacı günlük olarak farklılıklar gösterebilir. Yalnız kesinlikle, özellikle yaz aylarında, yağmur yağıyor diye ağacınızın su ihtiyacını karşıladığını sanmayın. Genelde yağmur sadece toprağın üst kısımlarını ıslatacak kadar yağar.

Sulama için en uygun zaman toprağın en üstteki bir santimetrelik kısmının kurumaya başladığı zamandır. Ağaçlarınızı günlük aralıklarla düzenli olarak incelediğiniz taktirde gerçekten ihtiyaç duyduğu vakitte sulayabileceksiniz. Sulamalar arasında toprağın az bir miktar kurumasına izin verirseniz aşırı sulama yapmadığınızdan da emin olabilirsiniz.

Her ağacın su ihtiyacı farklı olabilir, o yüzden ağaçlarınızın özellikleri neyi gerektiriyorsa o şekilde sulama yapın.

ÇALIŞMA SAATLERİNİZ ARASINDA SULAMA ZAMANLARINI AYARLAMAK

Gerçek hayatta çoğumuz gün boyu evimizden uzakta kaldığımızdan ağaçlarımızı kontrol etme ve sulama fırsatı bulamamaktayız. Ağacın uzun süre susuz kalması tehlikeli olduğundan bir şekilde üstesinden gelinmelidir.

Ağaçlarınızı tanıyın; hangisinin gün içinde siz yokken kuruduğunu tespit edin. Hava tahminlerinde havanın sıcak veya rüzgarlı olacağı söylendiğinde hangi ağacın kuruyacağını biliyor durumda olun. Eğer gün içinde kurumuş olacağını düşünüyorsanız ağacınızı sabah evden ayrılırken sulayın.

Daha önce ne okumuş olursanız olun, akşam vakti ağacı sulamak için hiçbir neden yoktur. Sulamalarınızı sabahları yapın ki günün sıcağı ağaçlarınıza vurmadan ağaçlar suyunu alabilsin. Sadece özel olarak o şekilde sulamaya ihtiyaç duyan ağaçlarınızı akşamları sulayın.

SULAMA İŞLEMİNDE TOPRAĞIN ETKİSİ

Ağacınızı hangi aralıklarla ve ne kadar dikkatli bir şeklide sulayacağınız konusunda toprağın büyük etkisi vardır.

İçeriğinde toprak/kum (soil) ve torf bulunan organik topraklar çok fazla su tutabildiklerinden aşırı sulama ile ilgili sorunlar yaşamanız daha olasıdır. Su yüzeyde kuruyup giderken kök kısmında hala ıslaklık kalacağı için bu topraklarda doğru şekilde sulama yapmak daha zordur.

Akadama, seramis, turface, çakıl vb. maddelerden oluşan inorganik topraklar sıcak yaz günlerinde de yeterli miktarda su tutarak toprağa yeterli nemi sağlayabilirler ve aşırı sulama yapılması riskini zorlaştırırlar. Diğer bir deyişle, inorganik toprak kullanıldığında aşırı sulama riski ciddi düzeyde azalır.

NASIL SULAMALIYIM?

Sulamalar arasında toprağın az miktarda kurumasına izin verirseniz aşırı sulamadan korunmuş olursunuz. Bununla birlikte sulanmaya ihtiyacı olduğunda, ağacın tamamen suya doyurulması gerekir. Aşırı sulamadan sakınmak toprağın sadece üst tarafını nemlendirip tamamını sulamamak değildir. Her sulama yapıldığında toprağın tamamiyle ıslatılarak kuru kalan kök kalmamasına özen gösterilmelidir ki bu kökler kuruyup ölmesinler.

Japonların sulama ile ilgili bir sözleri vardır: ‘Bonsaiye yağmur ki defa yağar’. Buradan kastedilen bonsainin sulamasının iki defa yapılmasıdır. İlk sulama toprak zerrelerinin sudan çekinmesi durumunu ortadan kaldırmak için yapılır. Toprağın tamamı, saksının tahliye deliklerinden suyun dışarı atıldığı görülene kadar ıslatılır. İkinci sulama da ilkinden yaklaşık 10-20 dakika sonra yapılır ve özellikle ilk sulamada kuru kalmış alanlara öncelik verilerek toprak tekrar suya doyurulur. Bu sulamada da suyun alt deliklerden dışarı atıldığı gözlemlenmelidir. İşte artık toprak ve kök sistemi bir sonraki sulamaya kadar olması gerektiği şekilde sulanmıştır.

HORTUMLAR VE SULAMA KAPLARI

Eğer suyu kuvvetli bir tazyikle vererek toprağı suluyorsanız sulamalarda toprak saksının içinde yıkanıyor ve hareket ediyor olacaktır. Küçük bonsaileriniz için, baş tarafında iyi bir hortum süzgeci bulunan bir sulama kabı, sulama esnasında toprağı hareket ettirmemeniz için yeterli olacaktır. Eğer böyle bir aletiniz yoksa hortumun uç tarafına püskürtme ya da duş tabancası/ahizesi yerleştirmeyi deneyebilirsiniz.

BONSAİNİZ İÇİN UYGUN SU

Bonsainizi sıradan musluk suyuyla sulayabilirsiniz. Musluk suyunun çok sert olduğu yerlerde toprakta tuz birikmemesi için yağmur suyuyla sulamak faydalı olabilir ancak musluk suyunuz belirgin şekilde sert değilse veya saksıda ya da gövdede tuz kalıntıları görülmüyorsa yağmur suyu zaruri değildir

Yağmur suyu bir kulübe ya da evin çatı suyu tahliye borularının çıkışlarına bir kova yerleştirerek elde edilebilir. Ancak geniş bir ağaç koleksiyonuna sahip olanlar için bu ihtiyacı sağlamak çok zor olacaktır.

Su yumuşatıcılarla elde edilen suyu kullanmayın. Bir çok su yumuşatma yöntemi sudaki tuz seyreltisi miktarını yükselterek bonsainizin zarar görmesine sebep olur.

DALDIRARAK SULAMA

Bazı bonsai kaynaklarınca ağaçların su dolu bir kaba oturtularak bir süre bekletilmesi şeklindeki yöntemle sulanmaları tavsiye edilir. Bu bizce tasvip edilen bir yöntem değildir.

Daldırarak sulama, suyun sıkı ve kalitesiz tipteki topraklara işlemesi için kullanılan bir yöntemdir. Eğer bir bonsainin daldırarak sulanması gerekiyorsa muhtemelen aşırı sulamaya maruz kalmış ve bu nedenle kökleriyle alakalı bir sorun oluşmuştur.

Bir satıcı size bu şekilde sulamayı tavsiye ederse aldığınız ağacın toprağının kalitesiz olduğu ve bu yüzden doğru sulanamayacağından şüphelenmeniz gerekmektedir. Ayrıca ağacın zayıf olduğu, yavaş geliştiği ve köklerinde sorun olabileceği ihtimallerini de unutmayın.

Bu şekildeki ağaçlarda toprağın üstünde bir çubukla delikler oluşturarak suyun toprağa tam olarak nüfuz etmesini sağlayın ve ilk fırsatta (genelde önünüzdeki ilk bahar mevsiminde) daha kaliteli bir toprağa (tercihen inorganik) yerleştirin.

DİĞER SULAMA PROBLEMLERİ

Bonsai toprakları her zaman suyu kolayca tahliye eder bir yapıda olmalıdır. Sıkı/sert ve su tahliyesi yetersiz olan toprak karışımları aşırı veya yetersiz sulama ile ilgili bir çok soruna sebebiyet verebilir. Bonsai toprağı, suyun toprağın bütününe nüfuz etmesine izin verecek ve fazla suyun da en kısa süre içerisinde dışarıya atılmasını sağlayacak nitelikte olmalıdır.

Sıkı yapıdaki topraklar suyun dolaşımını zorlaştırdıkları için su toprağın yüzeyinde bekledikten sonra saksının kenarlarında veya toprağın içinde kendine açtığı yollardan aşağı akıp gitmesine yol açacaktır. Kalitesiz topraklar bir kere iyice ıslandıklarında çok fazla su ve az miktarda oksijen tutarak aşırı sulamayla ilgili sorunların ortaya çıkmasına neden olacaktır.

Bu tür kalitesiz topraklarda yetiştirilen ağaçlara ekstradan önem gösterilmeli ve bir sonraki saksı değiştirmede toprakları yenilenmelidir.

Kısaca

• Ağacınızı, suyun saksının dibinden dışarı atıldığını göreceğiniz şekilde tam manasıyla sulayın

• Toprağın yüzeyi kuruyup daha açık bir renk almaya başlamadan tekrar sulamayın

• Daha sonra ağacınızı tekrar tam manasıyla doyurarak sulayın

Bitkinizin sulamaya ihtiyacı olduğunu anlamanın basit yolları.

• Bitkiyi kaldırın ve ağarlığına bakın suya ihtiyacı olan bitkiler hafifler.

• İkinci yöntem 1.5 santim civarı parmağınızı toprağa batırarak bitkinin ihtiyacını anlamak eğer kuruluk 1.5 santimi geçmişze bitkinizi sulayın.

• Üçüncü method bitkinize ince bir tahta çubuk saplayın belirli zamanlarda bu tahta çubuğun nemliliğine bakarak bitkinizin suya ihtiyacı olup olmadığını anlayabilirsiniz.