Manevî Duyguların Coştuğu İklim
Oruç, gerek fert ve gerekse toplum açısında büyük bir nefis terbiyesini içerir. Oruç, önce bireyin inancını, ahlâkını, düşüncesini ve niyetini arındırır. İslâm’da önce ferdin kendini düzeltmesi esastır. Fertler düzelmeden toplumda düzelme ve iyileşme beklenemez. Oruç, önce ferdi günahlardan uzaklaştırarak temiz bir toplum oluşturmaktadır.
Ramazan kelimesi, Arapça “ramiza” sözcüğünden alınmıştır. Bir kimsenin şiddetli sıcaktan dolayı içi yandığında (hararetlendiğinde) “ramiza’s-sâimü” denilir. “Ramaz”, güneşin hararetinin şiddetinden taşların son derece ısınması ve yanmasıdır. Kızgın yere de “ramzâ’ denir. “Ramazan”, yanmak anlamına gelen “ramiza” fiilinin mastarıdır yani, kızgın yerde yalın ayak yürünmesi neticesinde ayağın yanması demektir. Ramazan kelimesinin başına “şehr (ay) sözcüğü eklenerek “Şehrü Ramazan” bu mübarek aya özel isim yapılmıştır. Çünkü bu mübarek ayda açlık ve susuzluk hararetinden dolayı ıstırap çekilir yahut orucun harareti ile günahlar yakılır. (İbn Manzur, Lisânü’lArab, Beyrut, 1999, V, 315316; Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, Sadeleştirenler, İsmail Karaçam ve Arkadaşları, Almanya, ts. I, 531)
Dilimizde oruç demek olan “sıyâm”, sözlükte nefsi meylettiği şeylerden alıkoymak, kendini tutmaktır. Terim olarak orucun anlamı, ehliyetli bir insanın nefsin en büyük istekleri olan yeme, içme ve cinsel ilişki gibi bilinen zaruri ihtiyaçlardan sabahın başlangıcından güneşin batışına kadar ibadet niyeti ile kendini alıkoyması yani uzaklaştırmasıdır. (Yazır, Muhammed, Hamdi, a.g.e., I, 516.)
Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere Ramazan ayının, günahlardan temizlenme, günahlardan uzaklaşma ve günahları yakıp yok etme gibi gayeler taşıdığı görülür. Demek ki, Ramazan ayında orucun farz kılınmasının sebebi, nefsi kötülüklerden korumak ve terbiye etmektir. Bu çerçevede Ramazan orucunun âyet ve hadislerde açıklanan önemli hikmetlerini şöyle özetleyebiliriz:
1- Günahlardan korunma
Ramazan orucunun farz olmasındaki en önemli hikmetlerden biri de günahlardan korunmayı ve uzaklaşmayı sağlamaktır. Bu konuda şöyle buyurulmaktadır: “Ey iman edenler! Oruç sizden önce gelip geçmiş ümmetlere farz kılındığı gibi size de farz kılındı. Umulur ki takvâya erersiniz (korunursunuz).” (Bakara, 183)
Merhum Hamdi Yazır, “Umulur ki, takvâya erersiniz (korunursunuz)” cümlesini, şöyle yorumlar: Oruç sayesinde nefsinize ve şehvetlerinize hakim olma alışkanlığını elde ederek günahlardan, tehlikelerden sakınıp takvâ mertebesine erebilesiniz. Çünkü oruç, şehveti kırar, nefsin heveslerini mağlup eder. Azgınlıktan, kötülükten men eder. Dünyanın âdi lezzetlerini, makam ve yükselme davalarını küçük gösteririr. Hayatın lezzetini tattırır, kalbin Allah’a bağlılığını artırır, ona bir meleklik zevki ve saşığı bağışlar. (Yazır, Muhammed, Hamdi, a.g.e., I, 517)
Oruç, kişiyi kötülüklerden arındırır. Nefsin arzularına karşı bir kalkan görevini yapar. Hz. Peygamber (s.a.s.) bu konuda şöyle buyurur: “... Oruç bir kalkandır. Sizden biriniz oruç tutuğu gün kötü söz söylemesin ve bağırıp çağırarak huzursuzluk çıkarmasın. Şayet kendisine birisi söver yahut, onunla kavga ederse “ben oruçluyum” desin.” (Buharî, Savm, 2; Müslim, Sıyâm, 161, 162; Tirmizi, Savm, 54; Nesâî, Sıyam, 42; İbn Mâce, Sıyam, 1)
Hadiste açıkça ifade edildiği gibi oruç, kavga, dövüş, sövme, kötü söz söyleme ve huzursuzluk çıkarmak gibi toplum düzenini bozan olumsuzluklara karşı bir kalkan görevini üstlenmekte ve toplumu kirleten günahların önüne geçmektedir.
Oruç tutan kimseler; nefislerine hakim olur. Tutmayanlar ise nefsanî arzularının peşine takılıp gider, günah batağına saplanıp kalırlar. Oruç, haset, fesat, hile, fitne gibi çirkin fiillerden uzaklaşmayı sağlar. Başkalarının malına, namusuna şeref ve haysiyetine tecavüzden alıkoyar.
Oruç, gerek fert ve gerekse toplum açısında, büyük bir nefis terbiyesini içerir. Oruç, önce bireyin inancını, ahlâkını, düşüncesini ve niyetini arındırır. İslâm’da önce ferdin kendini düzeltmesi esastır. Fertler düzelmeden toplumda düzelme ve iyileşme beklenemez. Oruç, önce ferdi günahlardan uzaklaştırarak temiz bir toplum oluşturmaktadır. Yılda bir ay farz kılınan oruç, senelik bir muhasebenin yapılmasını temin eder. Müslüman toplum, bir önceki Ramazan ayı ile içinde bulunduğu Ramazan ayı arasında manevî kazancının bilançosunu çıkarma fırsatını bulmakta, günahlarını esaslı bir şekilde sorgulama imkanını bulmakta, tevbesini yineleme cihetine gitmekte, oruç ibadeti ile maddî ve manevî temizlenmesini gözden geçirmektedir.
Hz. Peygamber (s.a.s.): “Büyük günahlardan kaçınıldığı taktirde, iki ramazan aralarındaki (işlenen küçük) günahlara kefarettir.” buyurmuştur. (Müslim, Taharet, 5) Oruç tutan kimse, küçük günah işlememişse, bu durumda tutuğu oruç, sevabını artırır ve derecesini yükseltir. Orucun amacı da budur. İslâm’ın emrettiği ibadetlerin maksadı da günahlardan uzak bir toplum meydana getirmektir. Bu sebeple oruç, bu toplumun maddî ve manevî temizlik adına önemli bir teminatıdır. Zira günahlardan arınmayan bir toplumun, maddî açıdan yükselmesi, insanlık adına refah ve istikrar getirmemiştir. Öncelikle manevî yükselişle insanlık yücelmiş ve insan olmanın onurunu yaşamıştır. Bütün peygamberlerin tebliğ ve irşat ekseninde yürüttükleri mücadelenin temel amacı da budur.
2- Oruç Allah rızasına ulaştırır
Çeşitli hikmet ve yararlarının bulunması, oruç ibadetinin farz olmasının asıl sebebi değildir. Oruç ibadetinin farz olmasının asıl sebebi, Allah’ın emrine teslimiyet ve O’nun rızasına ulaşmaktır. Orucun ahlâkî ve sosyal faydalarından önce, onun teslimiyet ve rıza boyutunu düşünmek gerekir.
Oruç, Allah Teâlâ emrettiği için tutulur. Kulluğun temel ilkesi “İşittik, itaat ettik.” (bkz. Bakara, 285), sözleşmesine dayanır. İtaat ve bağlılık önce gelir. Hikmet ve yararlar ise bu teslimiyet ile kendini göstermeye başlar. Kısa bir ifade ile kul, kendisine emredilen bir ibadeti, hikmet ve faydasından dolayı değil, Allah emrettiği için yerine getirir.
Şu kutsî hadis, oruç ibadetinde Allah rızasının temel teşkil ettiğini göstermektedir:
“...Oruç, benim içindir. Onun mükafatını ancak ben veririm. Kulum, nefsânî arzularını ve yemesini benim rızam için terk eder…” (Buharî, Savm, 9; Müslim, Siyâm, 164; İbn Mâce, Sıyam, 1; Ahmed b. Hanbel, 1, 446) Oruç tutan kimse, tayin edilen zaman diliminde sadece Allah rızası için yememekte, içmemekte ve kendisi için mubah olan nefsânî isteklerini terk etmektedir. Oruç; nefsin vesvesesine ve aldatmasına karşılık en büyük korunma vasıtasıdır. Nefis oruçla terbiye edilir ve kontrol altına alınır. Oruç, bir sabır işidir. Oruçta gösterilen sabır sayesinde kişinin, Allah’a olan bağlılığı ve dindeki samimiyeti artar. Orucun kazandırdığı feyiz ve ilhamla kul, Allah’ın rızasını elde eder. Ramazan ikliminde ve oruç kulvarında koşan mü’min, yana yana, pişe pişe Allah’a teslimiyetini gösterir ve O’nun rızasına ulaşmak için gayret sarf eder.
3- Oruç bir şükran ifadesidir
Kur’an-ı Kerim, Ramazan ayının en faziletli gecesi olan kadir gecesinde dünya semasına, Beyti Mamur’a bir defada indirilmiş, sonra yirmi üç senede azar azar, parça parça Peygamberimiz Hz. Muhammed’e vahyedilmiştir. “Rabbinin adıyla oku” âyetinin inişi Ramazanı Şerifin Kadir gecesine tesadüf etmiştir. Kur’an-ı Kerim’de bu mübarek aydan başka Allah’ın övgüsüne mazhar olarak ismi açıkça söylenen bir ay yoktur. (Yazır, Muhammed Hamdi, a.g.e., I, 532533) Ramazan ayının şöhreti ve ayların sultanı olması, bütün insanlığa bir hidayet rehberi ve nur kaynağı olan Kur’an’ın inişine başlangıç olmasındandır.
Allah Teâlâ’nın ihsan ettiği nimetlerin başında vahiy nimeti gelmektedir. Bu anlamda Kur’an-ı Kerim, bütün insanlık ve özellikle bu ümmet için büyük bir nimet ve şereftir. Allah Teâlâ’nın kelâmının elimizde ve aramızda canlı bir şahit olarak bulunması, tarifi mümkün olmayan yüce bir nimet ve şükredilmesi gereken büyük bir lütuftur. Böyle eşsiz bir nimete sahip olmanın karşılığında Rabbimiz, bizden oruç tutmamızı emretmiştir. Bu izaha göre düşünüldüğünde Ramazan ayına, Kur’an’ın inişini belgeleyen şükür ayıdır, denilebilir.
Kur’an’ın indirildiği Ramazan ayında yapılması gereken en önemli faaliyet, Kur’an’ın anlaşılması için gayret gösterilmesidir. Ramazan ayının, Kur’an’ı anlama ayına dönüştürülmesi, bütün Ümmeti Muhammed için büyük bir dirilişin başlangıcı olabilir. Çünkü Kur’an, insanlara açıklanması ve üzerinde düşünülmesi için gönderilmiştir. (Nahl, 44) Kur’an, insanların hayatına yön vermek için indirilmiştir. (Nisâ, 105) Kur’an’ın, insanlar arasında hüküm ve hakem kitabı olması, ancak onun anlaşılmasına, araştırılmasına ve ilkelerinin hayata hakim olmasına bağlıdır. Ramazan ayının bu düşünce ile ihya edilmesi, müminlerin ve insanlığın önünü açacak ve yolunu aydınlatacaktır.
Kaynak : Not: Bu yazı, Diyanet Avrupa Dergi 2005 Ekim sayısında yayınlanmıştır
Dr. Kerim Buladı
Zeytinburnu Vaizi
Benzer Konular 
