Debbağlık - Debbağlık Hakkında Bilgi - Debbağlık Mesleğinin Özellikleri

**SERDEM** · 27.02.14, 00:02

Debbağlık - Debbağlık Hakkında Bilgi - Debbağlık Mesleğinin Özellikleri

Debbağlık

“Debbağ” Arapça bir isimdir. Anlamı, deri terbiye eden kimsedir. “tabak”, “sepici” sözcükleri de aynı anlama gelir. Tokat yöresinde genellikle “tabakçılık” mesleğine yanlış bir söylemle “dabakçılık” denir. Arapça ve Farsça bileşik bir isim olan “debbağ-hâne” sözcüğü de yine yanlış olarak “dabakhane” şeklinde söylenir.

“Dericilik milattan önce 5. yüzyıldan beri uygulanmakta olan eski bir sanattır. Sümerler ve eski Mısırlılar giyecek, çadır ve kamçı yapımında deriden yararlanırlardı. Tabaklama işlemi ise yine milattan önce 400’lerde Mısırlılar ve İbraniler tarafından, basit kurutma ve işleme biçiminde geliştirildi.”

“Türklerde ham deriyi işleme ve deriden eşya yapma zanaatı, Orta Asya’da yaşadıkları dönemlerde gelişmişti. Hayvancılığa bağlı yaşama biçiminin doğal sonucu olarak deriden çok yönlü amaçlar için yararlanılıyordu. Sibirya’da ve Altay Dağları’nda yapılan kazılarda elde edilen buluntulardan (İÖ 4. ve 3. yy’lar) Türklerin dericilikte oldukça ileri oldukları anlaşılmaktadır. Araştırmalar, derinin bu dönemde giysi, çizme, başlık, çadır yapımında kullanıldığını göstermiştir. Göçebelikte büyük önem taşıyan koşum takımları, savaş araçları ve daha başka birçok gündelik eşya yapımında da deriden yararlanıldığı ortaya çıkarılmıştır.”

“Türkler Anadolu’ya göç ederken anayurtlarında geliştirdikleri her türlü kültür ürününü de birlikte getirdiler. Eski çağlardan beri önemli bir dericilik merkezi olan Anadolu, Türklerin yerleşmesiyle bu alanda yeni bir yapı kazandı ve yüzyıllar boyunca dünyanın en kaliteli deri ve deri eşya üretilen yeri haline geldi.”

Ahiliğin (3) kurucusu ve piri sayılan Ahi Evran’ın da debbağ olması nedeniyle, bu meslek ocağı Ahiliğin ana dalı sayılıyordu.

Osmanlı Döneminde devletin kuruluşunda önemli rol oynayan Ahilik ve bağlı zanaat birlikleri çok güçlenmişti. Aslında ta Selçuklular ve Beylikler döneminde dericiliğin –özellikle deri boyacılığının- en ileri olduğu iki üç ilden biri Tokat’tı. Dericilik, Tokat’ta bu dönemde daha da önem kazanarak, ticaret yaşamını yönlendiren ana üretim dallarının başında geliyordu.

17.yüzyılda Anadolu’yu gezen Fransız gezgin J.B.Tavarnier’ye göre en güzel maroken (4) Tokat’ta üretilmekteydi. “Türk kırmızısı” yla (alizarin) boyanan sahtiyanların (keçi derisi) çok değerli olduğu, bu yüzden Avrupalı deri tüccarlarının bu boyanın bileşimini elde etmek için büyük bir çaba harcadıkları bilinmektedir.

Niksar’ın sosyal, kültürel ve ekonomik tarihi incelendiğinde hemen hemen her ailede dericilikle uğraşan insanların olduğu görülür.

Niksar’da Arasta Çarşısı çıkışında bulunan Roma-Bizans dönemine ait leylekli köprü civarı bir dönem tamamen debbağcılıkla uğraşan esnafla doludur. Zaten arasta(5) çarşısı da bir zamanlar tamamen deriden üretilen çok çeşitli eşyaların satıldığı bir çarşıydı.

Ham derinin terbiye edilmesinde en çok ihtiyaç duyulan şey bol sudur. Niksar’ın ortasından geçen Çanakçı Deresi bu bakımdan büyük önem taşımaktadır. Bu derenin her iki yakasının tamamının bir zamanlar irili ufaklı bir çok tabakhane ile dolu olduğu söylenir. Günümüzde bunlardan hiçbiri kalmamış ve eskiden yaşamını debbağ olarak sürdüren kişiler de 1950’li yıllardan itibaren başka işler yapmaya yönelmişlerdir.

Niksar’daki en son tabakhane Ali Kâhyaoğlu sülalesine ait olandır. Bugün yaşları 50’nin üzerinde bulunanlar bu tabakhaneyi bilirler. Leylekli Köprü’nün Arasta’dan çıkışta, sağ tarafta, Çoroğulları Sergeni’nin altında faaliyet gösteren bu tabakhanenin sahiplerinden bugün hayatta olan en eski isim Hilmi Yaramış’tır.

Kendisini kaybetmeden önce ilerlemiş yaşına karşın çok dinç ve sağlam hafızalı olan Sevgili Nurettin Ağabey’le yaptığımız söyleşi de onun hatırladığı Niksar tabakhaneleri şunlardı: 1-Küpçüoğlu Durmuş Efendi tabakhanesi (Durmuş Özer,Karslıoğlu Salih Efendi’nin kızı Nesime Hanım’la evlidir. Niksar’da uzun yıllar özel idare memurluğu yapan Rahmetli Hacı Salih Özer’in babasıdır. Karslıoğlu Salih Efendi ve onun babası Hacı Mehmet Efendi’nin de asıl meslekleri dericiliktir. Durmuş Efendi Tabakhanesinin yeri, Niksar Öğretmenevinin kapısının tam karşısıdır.)

2-Boyundeliklerin Hafız Recep ve Kardeşi Ahmet Efendi’nin tabakhanesi (Ahmet Efendi, geçtiğimiz yıllarda kendisini kaybettiğimiz “Başefendi” diye bilinen Necmettin Boyundelik’in babasıdır. Bu tabakhanenin yeri diş hekimi Ayhan Yaramış’ın muayenehanesinin altıdır.)

3-Sofu Emmi Tabakhanesi (Sofu Emmi, Eke Memet’in dedesidir.)

4-Nalbantoğulları Tabakhanesi

5-Ehenoğlu Ömer Tuzemen Tabakhanesi (Bu tabakhanenin yeri bugün Bayram Erdemir’in Oteli olan binanın altındadır.)

6-Gürünlü İzzet Efendi Tabakhanesi (Ali Kâhyaoğlu Tabakhanesinin alt tarafında)

7-Ali Kâhyaoğlu Osman Yaramış Tabakhanesi (Osman Yaramış’ın ustası, aynı zamanda kayınpederi de olan Abdullah Erman’dır.)

8-Dereçay’daki Tabakhane (Bu tabakhane de Ehenoğullarınındır. Yeri Alaybey Köprüsü’nün üst tarafındadır.)

9-Zeheroğlu Tabakhanesi (Ehenoğullarının Tabakhanesinin alt tarafındadır.)

***

Yukarda isimleri sayılan tabakhanelerin faaliyet gösterdikleri tarihlerde Niksar ve çevresinde hayvancılık son derece gelişmiş ve yerini henüz tarıma terketmemiştir. Ancak çevre yerleşim alanlarında tabakhane bulunmadığı için özellikle Erbaa, Reşadiye ve Akkuş yöresinin tüm derileri Niksar’da işlenmekte ve işlenen deriler ise başta Niksar Arasta Çarşısı esnafına; Ünye, Fatsa, Çarşamba’ya satılmakta ayrıca yörede kurulan pazarlarda alıcılarına ulaştırılmaktadır.

Tabakhaneler kapandıktan sonra manifaturacılık yapan Sayın Nurettin Yaramış bir derinin işleniş evrelerini şöyle anlatmıştı:

1-Ham deri kasaptan geliyor. Eğer deri kuru ise havuzda 1-2 gün yumuşatılıyor.

2-İçi kireçleniyor. Üç gün bekletiliyor.

3-Tüyler –veya kıllar- elle yolunuyor. Cinslerine göre ayrılıyor. Keçi kılları mutaflara(6), koyun yünleri yatak yorgan yapımında kullanılmak üzere halka satılıyor. Ayrıca Başçiftlik ve Avara köylüleri bu yünleri alarak, evlerde yerlere serilen ve “cecim” denilen örtüler yapıyorlar.

4-Deriler (50-60 deri birden) kireç kuyusuna atılıyor. İki ay süresince haftada bir çıkarılarak havalandırılıyor, tekrar kuyuya atılıyor.

5-Kireçten çıkan deri yıkanıyor. Özel tahtalarda ve özel aparatlarla kireci kazınıyor, tekrar yıkanıyor. Deri içerisine nüfuz eden kireci kusturmak için sıcak suyla yapılan güvercin gübresi bulamacında bir gün bekletildikten sonra tekrar yıkanıyor.

6-Tahtadan yapılmış 1 metreküplük sandıklarda, buğday kepeği suyla bulamaç yapılıyor.(Yazın soğuk,kışın ılık suyla)Deriler o bulamaca batırılıyor. Böylelikle 2-3 gün içerisinde, derilerde kalan kireç, kepek bulamacı tarafından emiliyor.(Daha sonraları güvercin gübresi yerine kimyasal maddeler kullanılıyor.)

7-Kepek bulamacından çıkan deriler tekrar iyice yıkanıyor.

8-Aydoğmuş taraflarından getirilen “tetire yaprağı” kurutuluyor, “soku”(7)larda dövülüyor, un haline getiriliyor. Çok acı, zehir gibi asitli olan bu un bulamaç haline getiriliyor yine o 1 metreküplük sandıklarda deriler bu bulamaca konuluyor. 5-6 gün deriler her gün çıkartılıp ayakla sıkılarak bu tetire bulamacında bırakılıyor.

9-5-6 gün sonra derinin baş kısmından ufak bir parça kesilerek kontrol ediliyor.Derinin içindeki “yeşil damar” kaybolmuşsa, o deri pişmiştir. Yoksa deri tekrar tetire bulamacına batırılır.

10-Terbiye edilmiş deri tertemiz yıkanır. Yere serilir ve özel yapılmış “kök boyası” ile çeşitli renklerde boyanır. Sonra özel yapılmış, kol kalınlığında ağaçların üzerinde –gölgede- kurutulur.

11-Kurutulan deriler bir süpürge yardımıyla suyla tavlanır. Sonra özel yapılmış makinelerle parlatılır.

12-Artık satışa hazır olan deriler beşer beşer katlanarak rafa kaldırılır. Buna “tora” denir. Köseleler ise “balya” yapılır.

Keçi derilerinden ayrıca seccadeler yapılıyor. Ancak seccade yapımında, yukardaki işlemlerden 3. maddede anlatılan tüylerin temizlenmesi işlemi yapılmıyor. 2-3 gün tuzlanıyor, kepek bulamacında bekletildikten sonra derideki et kalıntıları iyice kazınıyor, yıkanıyor, taranıyor ve kurutuluyor.

***

18.yüzyıla değin dünyanın en üstün ürünlerini veren Osmanlı dericiliğinde Tokat’ın –ve de özellikle Niksar’ın- büyük önemi vardır.

19.yüzyıl sonlarına doğru Avrupada deri işleme alanında ulaşılan yenilikleri izleyemeyen Türk dericiliği gerilemeye başlamıştır.

1950 yılından sonra dericilik alanındaki yenilikler Türkiye’ye girmiş, 1970 sonrasında deri ve deri mamülleri sanayisi önemli gelişmeler göstermiştir. Ancak son yıllarda ülkemizde hayvancılığa gereken ilginin gösterilmemesi nedeniyle işlenecek deri bulmakta güçlüklerle karşılaşılmıştır.

Türkiye’de dericiliğin en ileri olduğu illerden biri olan Tokat ve Tokat’ın bir ilçesi olan Niksar’da bugün dericilik yapılmamaktadır. Kesilen hayvanların derileri tuzlanarak, aracı bir tüccar vasıtasıyla İstanbul’da bulunan deri fabrikalarına gönderilmektedir.

Bir dönem, altından akan Çanakçı Deresi’nin sağında ve solundaki tabakhanelere üstten bakan Leylekli Köprü, altındaki derenin üstü büyük ölçüde kapatıldığı için bugün Çanakçı Deresi’ni adeta küçük bir pencereden görmenin hüznünü yaşamaktadır.

Konu Bilgileri
	Konu Başlığı Debbağlık - Debbağlık Hakkında Bilgi - Debbağlık Mesleğinin Özellikleri	Konudaki Cevap Sayısı 0
	Şuan Bu Konuyu Görüntüleyenler	Görüntülenme Sayısı 1402

Benzer Konular
Konu	Konuyu Başlatan	Forum	Cevaplar	son Mesaj
Manken - Manken Hakkında Bilgi - Mankenlik Mesleğinin Özellikleri	SERDEM	Meslekler Rehberi	1	27.08.16 23:20
Rektör - Rektör Hakkında Bilgi - Rektörlük Mesleğinin Özellikleri	SERDEM	Meslekler Rehberi	0	16.03.14 22:10
Yan Hakem - Yan Hakem Hakkında Bilgi - Yan Hakemlik Mesleğinin Özellikleri	SERDEM	Meslekler Rehberi	0	12.03.14 16:02
Makastar - Makastar Hakkında Bilgi - Makastarlık Mesleğinin Özellikleri	SERDEM	Meslekler Rehberi	0	12.03.14 16:02
Reklamcı - Reklamcı Hakkında Bilgi - Reklamcılık Mesleğinin Özellikleri	SERDEM	Meslekler Rehberi	0	12.03.14 16:01

Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir)