Mardin Halk Oyunları


Halk Oyunları
Halk oyunları (dansları) günümüzde de toplumsal yaşantıyı etkileyen önemli bir etkinliktir. Halk oyunlarının kökeni insanlık tarihi kadar eskidir. İlkel insanların topluluk halinde yaşaması ve kendilerini yöneten bir takım sihirli güçlere tapmaya başlaması ilk dansın doğuşuna neden oldu. Mardin Yöresindeki halk oyunlarının figürleri incelendiğinde bu toplumlarda yaşayan medeniyetlerin kültürel yapısı açıkça ortaya çıkar. Mardin halk oyunları, düğünlerde, bayramlarda, özel günlerde ve her türlü törenlerde oynanır. Düğün törenlerinde törene katılanlar belli yerlerde toplanırlar. Bu yer, nişan için kız evi, düğün için erkek evidir. Törenin yapılacağı yere gelen konuklar karşılanır, ağırlanır ve tören bitiminde uğurlanır. Karşılama, ağırlama ve uğurlama törenlerinde oynanan halk oyunları ayrıdır.
Karşılama, oyunun akışının hızla başlayıp yine aynı hızla biten oyundur.
Ağırlama, ağır bir tavırla yavaş hareketlerle oynanan bir oyundur.
Uğurlamada oyunlar yavaş başlayıp hızla biter.
Oyunlar seyirci karşısında oynanır. Oyunun oynandığı ortam bazen bir evin avlusu, bazen bir oda bazen de bir düğün salonu olabilir. Ekip başı oyunu yönetir, komutlarıyla oyuncuları yönlendirir. Oyunlar genelde türkülüdür. Günümüzde; davul, zurna, klarnet, tulum, tef, tepsi, kaval, dilsiz kaval, erbana, kabak kemençe, şehir merkezinde, cümbüş, darbuka, zilli tef, bağlama ve koto eşliğinde oynanır. Mardin halk oyunları düğün, nişan, kına, bayram, asker uğurlama, toplantılar ve törenlerde oynanır. Köylerinde oynanan halk oyunları genellikle özel günlerde oynandığı için bayramlık tabir edilen en yeni, temiz, bazen de "Sandıktan" tabir edilen giysiler giyilerek oynanır. Halk oyunları oynandığı zaman, iyi bilenler gruba katılınca diğerleri çekilir ve bunları seyre başlar. Mardin halk oyunlarında kültürü oluşturan özelikler sadece güzel sanatların dallarının birer göstergesi değil, yaşamın ta kendisidir.
Mardin halk oyunlarını sıralayacak olursak:
Berivan: Süt sağma olayını anlatır, ağır bar havasındadır.
Cirane: Komşu aşkını anlatır, ağır bar havasındadır.
Keçikani: Bu genç kız oyunu, sevgiyi, dostluğu, birlikteliği anlatır.
Mamır:Sevgiliye ağıtı anlatır. Bar havasındadır.
Bişaro: Bağ bozumunu anlatan oyundur. Coşkuyu anlatır. Bay bayan karışık bazen de ayrı olarak oyun oynanmaktadır.
Segavi: Sevgi ve coşkuyu anlatır.
Cenbeli Ağa: Üzüntüyü ağıt şeklinde sergileyen oyundur. Bar havasındadır.
Hınne:Kına yakma olayını anlatan oyundur. Sevinç ve birlikteliği anlatır.
Bablekan: Kuyudan su çekme olayını anlatır.
Kemalim: Ataya duyulan sevgiyi, bağlılığı anlatır. Bar havasındadır.
Çeçani: Memleket özlemini anlatır.
Üç Kırma: Üç kırmayla oynanan oyun bir erkek oyunudur. Ağır bar havasındadır.
Meryemi: Aşk ve sevgiyi anlatır. Bar havasındadır.
Lorke: Güzelliği coşkuyla anlatan bir oyundur.
Himalaye: Coşkuyu anlatan bir oyundur.
Kesirteyn: Çift kırmalıdır. Sevgi ve aşkı anlatır.
Çepikli: Şiddet ve sevgiyi, jest ve mimiklerle uyumlaştıran bir oyundur.
Koçere: Şehirden yaylaya çalışmak için gidenlerin mevsim sonunda işlerini bitirip ayrılacakları sırada kendi aralarında yaylalarda yaşadıklarını taklit ederek oynadıkları oyundur.
Haftano: Giyinme ve kuşanma olayını anlatır.
Dik oyun: Toplumsal yaşamın disipline yönünü anlatan bir oyundur.
Sevgi oyunu: Her şeyde ve her yerde sevginin olması gerektiğini coşkuyla figürleştiren bir oyundur.
Raksıl Havanım: Elit tabaka hanımlarının bir araya geldiklerinde oynadıkları ve birlikteliği yansıtan bir oyundur. Ağır bar havasındadır.
Rihane: Oyun adını reyhan çiçeğinden almıştır. Oyunun özü çiçeğin büyüyüp yayıldıkça etrafa saçtığı muhteşem ve ferahlatıcı kokusunun etkisi insanoğlunun raks etmesini sağlamıştır. Ağır bar havasında olup, erkek oyunudur. Buna Atabarı da denir.
Mardin çiftetellisi: Coşkuyu anlatır. Bayan oyunudur.
Mardin halayı: Sevgiyi ve aşkı anlatır.0yun bar havasındadır.
Malaya: Birlikteliği anlatır. Bu oyunu bay ve bayan karışık oynar.
Oğuzlu: Aşkın yüceliğini anlatır
On dörtlü: Sevgi ve aşkı anlatır.
Semra: Aşkın yüceliğini anlatır. Ağır bar havasındadır.
Kemanbazo: Ayrılığı ve ayrılığa karşı duyulan sitemi anlatır.
Sabiha: Mardin'de yaşanan ve sonu evlilikle biten ölümsüz bir aşkın öyküsüne dayanır. Bu öyle bir aşk ki, yıllanmış şarap gibi zamana hükmederek günümüze taşır. Ağır bar havasındadır.
Hat matar (Yağmur yağdı): Çok özel, güzel olan memleketimizin yağmurla kazandığı ayrı havası anlatılmaktadır.
Zeyzo: Umutsuz bir aşkın seven erkek için oluşturduğu hayal kırıklığı ve acıları konu eder.
Esmerim: Esmer tenli güzelleri anlatır.
Dizo: Coşkuyu anlatır.
Botani: Birlik duygusunun sevgiyle kazandığı coşkuyu anlatır.
Cantsu: Testiyle çeşmeden su taşıma olayını anlatır.
Çepikli: Coşkuyu anlatır.
Güle: Divan edebiyatında sevgiliyi anlatan ,bülbülü deli eden aşkı anlatır.
Govend: Bu oyun özlemi anlatır
Şevko: Özlemi anlatır. Bar havasındadır.
Haddino: Birlikteliği anlatır.
Semra: Aşk ile sevgiye olan özlemi anlatır.
Hırpani: Aşk acısının bireyde uyandırdığı bir takım duyguları figürleştiren bir oyundur. Bar havasındadır.
Torivan: Sevgiyi coşkuyla bütünleştirerek anlatır. Bar havasındadır.
Hurşe: Sevinç ve coşkuyu anlatır. Kemençe ile oynanır. Doğal yaşamın bahşettiği mükemmelliğin karşısında duyulan sevinci oyunlaştırır.
Dallal: Sevgiliye duyulan özlemi anlatır. Bar havasındadır.
Beyn'it Develi: Aşk ve sevgiyi anlatır.
Kosari: Birlikteliği anlatır. Bar havasındadır.

Mardin oyunlarındaki temel figürler:
Çömelip doğrulma, titreme şeklindedir. Çökmeler iki şekildedir.
1-Bağlı çökme: Eller bağlı olarak yere çökülür.
2-Bağsız çökme: Eller açık olarak çökülür
El vurma figürleri: Toplu ve tek olarak gözükür. Dönme figürleri; ani dönme, Kerteli dönme, Toplu dönme, tek dönme şeklindedir.
Halk oyunlarında görülen model, sıra, halka, karşılama ve nokta modelidir. Sıra biçiminde göze çarpan unsurlar; düz dizi, eğri dizi, paralel dizi ve kopuk dizi olmak üzere dörde ayrılır.
Hareket biçimi ise tek, çift ve karma yönlü olmak üzere üç şekildedir.
Mardin yöresinde oyunlar üç şekilde icra edilir. Oynanan oyunlarda bayanlara karşı çok nazik davranılmaktdır . Toplu olarak oynanan oyunların (bay-bayan) iştirakçisi daha çok olur. Burada halay çemberi dediğimiz bir daire meydana getirilir. Daha sonra yine ayrılıp yarım daire ve düz çizgi haline gelinir. Halayların en önemli özelliği, mutlak anlamda birlikteliği sergilemesi, kolektif bir anlayışı ön plana çıkarmasıyla canlı bir toplu figür, yardımlaşma kompozisyonu çizmesidir.