 Zeno Biyografisi,İmparator Zeno Biyografisi,İmparator Zeno
Zeno Biyografisi,İmparator Zeno Biyografisi,İmparator Zeno
Flavius Zeno (Latince : Dominus Noster Flavius Zeno Perpetuus Augustus) (D. y. 425 – Ö. 9 Nisan,491) iki defa tahta geçmis Doğu Roma İmparatorluğu İmparatorudur. İlk imparatorluk dönemi 9 Subat,474–9 Ocak,475 de; sonraki ise Ağustos 476 – 9 Nisan,491 arasında olmuştur. Kendisi İsauryalı asıllı olup orijinal ismi Tarasicodissa veya Trascalissaeus idi. İlk Bizans İmparatorları arasında ismi iyi bilinen imparatorlardan biridir. Hükümdarlığı sırasında içişleri alanında yurtiçi isyanları ve dinsel uyuşmazlıklar çok önemli olmuştur; fakat bunlara rağmen dışişleri alanında büyük başarılar kazanmıştır. Doğu İmparatorluğunu dengeli tutmayı başarmakla beraber, İmparatorluk döneminde Julius Nepos ve Romulus Augustus imparatorluklarından sonra Batı Roma İmparatorluğu ortadan kalkmıştır.
Askerî meslek yılları
Zeno İsaurya’da doğmuştu ve asıl adı Tarasicodissa’dir. İsauriya Anadolu’nun şimdi güneyini, Mersin, Adana, Antakya, Kahramanmaraş’i ihtiva eden bir bölge ismi idi. İsuaryalılara iki yüzyıldan beri Romalılar idaresinde ve Roma vatandaşı olarak yaşamalarına rağmen, kabilelere ayrılmış bir eski sınır bolgesi ahalisi olarak, Romalılar tarafından barbar kavim olarak görülmekte devam etmekteydi. Genç Tarasicodissa asker olmuş ve büyük bir talih eseri olarak Konstantinopolis’de imparatorluk muhafızlar arasinda askerlik yapmaktadı. Bu görevinde çok başarılı olarak tanınmıştı.
460lı yıllar ortalarında Bizans İmparatoru I. Leo ordusunun komutanları olan Germen ve Alan asıllı paralı askerlerden gelme subay ve generallere gittikçe güvensizlik hissetmekteydi ve bir başka alternafif aramaktaydı. Bu sırada genç Tarasicodissa kendini göstermeye başladı. 466da Tarasicodissa imparatorluğun magister militum ünvanlı askerî başkomutanı olan Alan asıllı Aspar’ın oğlu Arbadur’un imparatora karşı bir komplo hazırladığını imparatora ifşa etti. 466da, belki generallerin ehliyetsizligi belki de ihaneti yüzünden, Vandallar üzerine sefere çıkan cok buyuk bir Bizans donanmasi ve kara gücü büyük bir hezimete uğradı. Bu yenilgide de Tarasicodissa temayüz gösterdi. Artık Tarasicodissa Bizans ordusunun en iyi generali olarak görünmeye başladı. Ordunun Trakya’da bir seferinde Tarasicodissa Aspar tarafında organize edilen bir suikast girişiminden bir şans eseri olarak kurtuldu. Konstantinopolis’e geri döndüğünde, İmparator I. Leo’nun bir emri ile Aspar öldürüldü ve yerine magister militum askerî başkomutan unvanı Tarasicodissa’a verildi.
Tarasicodissa kendini Bizans/Romalı idarecilere, Konstantinopolis’in elit politikacılarına ve halkına kabul ettirebilmek için, 468de imparator I. Leo’nun kızı Ariadne ile evlendikten sonra, ismini bir eski Yunan adı olan Zeno’ya çevirdi ve bu ismi hayatinin sonuna kadar kullandı. Böylece Leo’nun çok güçlü barbar paralı askerlere ve özellikle Aspar’a karşı güç olarak kullandığı İsauryalilar desteği Leo hanedanı imparatorluğunun idaresinin baş direği oldu. Zeno ile Ariadne ile evliğinden bir oğulları oldu ve bu 474de büyükbabası I. Leo ölünce onun varisi olması nedeniyle II. Leo olarak tahta geçirildi.
Bu arada general olarak Zeno Doğu Roma İmparatorluk ordularına büyük başarılar kazandırdı. 469da Vandalların kralı olan Geiseric bir önceki Bizans hücumlarına karşı öç almak icin Balkanlarda Epir bölgesini zaptetmeğe kalkışıca Vandalları yenip Balkanlardan kovmayı başardı. Zaman zaman Tuna Irmağı’ni geçip güneyinde bulunan Bizans arazilerine talan için hücum eden Hunlara ve Gepidler’e karşı başarılı seferler yaparak bu hücumlari dururdu.
I. Leo öldüğü zaman tahta geçen torunu II. Leo’nun yaşı küçüktü. I. Leo’nun karısı [Verina] ve Zeno’nun karısı ve Leo’nun kızı Ariadne’nin devamlı istekleri ile Zeno 9 Şubat,474de ortak imparator olarak ilan edildi. O yıl II. Leo hastalandı ve 17 Kasım’da öldü. Böylece Zeno 17 Kasım,474de tek imparator olarak kaldı.
Birinci dönem imparatorluğu
Fakat Imparator Zeno, Isauryali asli dolayisiyla bir barbar olmasi nedeniyle Bizansli asiller ve Bizans halki tarafindan sevilmemekteydi. Bunun yanında Theodorik Starbo başta olmak üzere, ordunun Cermen asıllı olan kısmı I. Leo’nun ordudaki Ostrogot’ların gücünü azaltmak için yüksek rütbelere getirdiği İsaurya asıllı subaylardan hoşnut değildiler. En son olarak Zeno kendisi gibi İsauryalı olan general İllus’u kendine düşman yapmıştı. Asiller ve ordunun İsauryalı olmayan mensupları eski imparatorun karısı Zeno’nun kayinvalidesi Verina tarafından hazırlanan bir komploya katıldılar. Bunlar başkentte Ocak 475de imparator Zeno aleyhinde bir isyan çıkartırmayı başardı. Theodorik Strabo, İllus ve Armatus tarafından desteklenen bu isyan gittikçe ciddi başarı kazanmaya başladı. Verina Zeno’yu Konstantinopolis’i terk edip kaçmasını telkin etti ve bunu Zeno’ya kabul ettirmeyi başardı. Zeno Konstantinopolis’de yaşıyan bazı İsauryalılar ve devlet hazinesi ile birlikte Antakya (Antioch)’a kaçtı.
Böylelikle Zeno’nun birinci saltanatı 2-3 ay sürmeden sona ermiş oldu. Verina’nin erkek kardeşi olan ve diğer bir isim yapmış Bizans generali olan Basilliscus 9 Ocak 475′de Hebdemon sarayında yüksek saray mensup ve memurları ve Senato tarafından Augustus/Bizans İmparatoru olarak ilan edildi.
Tahta tekrar geçme çabaları
Basilicus imparator olduktan sonra, Zeno 20 ay kendini İsaurya’da bir kalede koruyarak asker toplayıp onları yetiştirme işine verdi ve bir İsauryalı kabile reisi olarak yaşamaya başladı. İmparator Basilicus General İllus ve kardeşi Trokundus’u bir ordu ile eski imparator Zeno üzerine gönderdi ve İsaurya’da yaptığı harekatta İllus, Zeno’nun kardeşi Longinus’u esir olarak eline geçirdi. Fakat İmparator Basiliscus bu iki generala yaptığı vaadleri tutmadı. Konstantinopolis’da ise halk, vergileri artıran, memurlukları satan, yahut kayırdığı kişileri bu memurluklara geçiren ve Monofizit’leri ve onların doktirinlerini savunan imparatordan büyük hoşnutsuzluk duymaya başladı. Bu haberleri alan İllus taraf değiştirerek Zeno’ya destek verdi ve onun imparatorlugu geri alma icin yaptığı askerî çabalarına yardım sağladı.
476 yazında Zeno hazirladığı ordu ile Konstantinopolis üzerine yürümeye başladı. İmparator Basilicus yeğeni Harmatius komutasinda bir orduyu Zeno’ya karşı gönderdi. Bu genç acayip hareketleri ve giyinis ile çok gösterişci birisi olarak tanınmakta idi. İmparator’un karısı yengesi olan Zenonis ile bir aşk hayatı yaşadığı söylenmekte idi. Magister militia rütbesi ile atandığı gün Aşil elbiselerini giyip Homer’in o mitik karakterinin rolünü oynayarak Hipadrom’da kendini göstermişsti. Zeno ve taraf degistirmis İllus, Harmatius’la müzakere etmek istdiklerini bilirdiler. Bu müzakerelerde eğer taraf değiştirirse kendine hayat boyunca magister militum ve oglu Basiliscus’u da Sezar ünvanı verilebileceğini açıklandı ve genç Harmatius’da bunu kabul edip ordusunu Zeno emrine verdi. Diğer taraftan Konstantinopolis’de bulunan ordu paraları ise Strabo emri altinda Trakya’da Zeno taraftarı olan Gotlar uzerine yürümek için başkentten ayrıldı. Boylece Zeno Temmuz 477de Konstantinopolis kapılarına geldiginde karsi duracak kimse bulunmamakta ve sehir halkı lehinde bulunmaktaydı. Senato, şehir kapılarının eski imparator İsauryali Zeno’ya açmasını emretti ve Zeno hiç bir direniş görmeden yeniden imparator oldu.
Basillacus önce yine Aya Sofya’ya sığındı. Sonra kendisine yanındakilerın kanı akıtılmayacağı sözü alınca teslim oldu. Gönderildiği sürgünde bir kalede eski bir su sarnıcina kapatılıp hapsedildi ve hiç kan akıtmadan orada açlıktan ve soğuktan öldü.
İkinci dönem imparatorluğu
Bu altin para Zeno’nun adina Odoacer tarafından İtalya’da bastırılmıştır.Dogu Roma Imparatorlugu’nu tekrar eline geciren Zeno’yu cok onemli bir karar beklemekteydi. Imparatorlugu tekrar gecisinden hemen iki ay sonra Bati Roma Imparatoru olan kucuk Romulus Augustus bir barbar Heruli kabilesi Reisi olan Odoecar tarafindan imparatorluktan atildi. Fakat Odoekar kendini Bati Roma Impartoru olarak Dogu Roma’ya bagli hissetmiyordu. Odoecaer Konstantinopolis’e kendine bagli olan bir Senato uyelerinde olusan bir heyet gondererek Bati Roma Imparatorlugu sembollerinin hepsini Zeno’ya gonderdi. Bu heyete Odoaker agzindan artik Bati Roma icin kendine yeni Imparator gerekmedigini, Roma’nin tek imparatorunun Doguda oldugunu, Odoaker’in cesareti ve zekasi dolayisiyla Bati’daki arazileri koruyup idare edebilecegini bildirdi. Zeno once Bati’daki Senato’nun Bati Roma Imparatorunun halinde hic bir yetkisi olamdigini ve daha once tahtatn atilan Julius Nepos’u tekrar tahta cikarmalari gerektigini bildirdi. Fakat kendinin tek imparatorluk idarecisi olacaginindan hoslanarak Roma Imparatorlugunu kagit uzerinde tekrar birlestirdi ve Odoaker’a Particiyen unvani vererek Italyan eyaletlerini tum idaresini verdi. Bundan sonra Zeno bir muddet Bati’nin idaresine karismaz oldu. Fakat Odoaker kendine Kral unvani vermeye baslayinca bu sorun icin baska cozum careleri aramaya koyuldu.
Ayni zamanda Zeno, Kartaca ve civarini ellerine alarak orad Vandal Kiralligi kuran Geiserik’e bir elci heyetei gonderip onunla bir devamli bharis muzakerelerine basladi. Vandallar ellerinde deniz filolari ile Dogu Imparatorlugu kiyilaraina ve denizdeki Bizans ticaret gemilerine devamli hucumlar duzenlemekteydiler. Muzakereler sonunda bir baris anlasmasi imazlanabildi. Buna gore Zeno Vandal Kiraligini ve Geiserik’i bir serbest devlet ve onun kirali olarak kabul etti. Vandallar doguya yaptiklari deniz hucumlarini durdurdular. Koyu Arianizm mezhebinde olan Vandallar ulkelrinde bulunan ve (Ortodoks-Katolik ayriminin daha ortaya cikamadigi) o zamanki Katolikler icin din serbestisi saglandi. Bizans ile Vandallar arasindaki bu baris 50 yil yururlukte kaldi.
472den beri Ostrogot kaviminin iki lideri olan [Theodemir]‘in oglu Buyuk Thoederik ile Theoderik Strabo Bizans icin devamli buyuk tehlike arzediyordu. Zeno uyguladigi siyaset ve diplomasi ile bu ik lideri bazan birbirlerine dusurmeyyi basarmisti. Ama bu iki lider de Bizans icindeki taht kavgalarindan faydalanip Ostrogotlar lehine faydalar saglamayi basarmislardi. Bu iki lidere yuksek yillik tazminat saglamak ve her ikisine de yuksek Bizans unvanlari vermek suretiyle Zeno Ostrogotlarin Konstantinopolis uzerine yurumelerini onleyi basardi.
478de Zeno bir ic isyani da bastirip iktidarda kalmayi basardi. Bu ic isyana baslica neden kayin annesi olan Verina’nin erkek kardesi olan Basiliskus’a Illus’un karsi gelmesi idi; bunu ogrene Verina Illus’u bir suikast ile oldurmek icin plan hazirlamisti. Bu ic isyan Verina’nin damadi Markian ile Ostrogot lideri olan Theoderik Strabo tarafindan cikarilmisti. Fakat Illus yine Zeno’ya sadik oldugunu gosterdi ve isyani bastirdi. Fakat 484de Zeno ile Illus’un aralari daha cok acilmisti. Bu tarihte Zeno tekrar imparatorlugun dogusunda parlayan bir diger isyani kanli bir sekilde bastirmayi gerceklestirdi.
481de Ostrogot lideri Theoderik Strabo oldu ve onun yerine butun Ostrogot kavmine kral olarak Theoderik secildi. Theoderik kucukken Bizans’a Konstantinopolis’e gonderilmis; I. Leo’nun imparatorluk doneminde Bizans sarayinda cok iyi bir Bizans egitimi almis ve tam bir Bizans soylusu gibi olmus idi. Fakat kendi kavimi basina kral oldugu zaman, kavmine oturacak ve gelisecek bir arazi ve ulke aramasi nedeniyle Balkan yarimadasinda Bizans icin cok buyuk tehlike kaynagi olmaya baslamisti. 487de Zeno bu tehlikeyi onlemek icin bir tedbir buldu. Theoderik’i Ostrogotlari Italya’ya goc edip; orada yine bir baska barbar Germen Heruli kavimi lideri olan ve Bati Roma Imparatorlugu’nun idaresini eline gecirmis olan Odoaker ile savasip yeni bir Ostrokot kralligi kurup kaviminin Italya’da yerlesmesine ikna etti.
Zeno, 17 yil 2 ay süren bir imparatorluktan sonra 9 Nisan, [491]
de öldü.
Karisi Ariadne’den ile evliliğinden hiç çocuklari olmadigi icin, karisi imparatorluk sarayinda yuksek Silentiarius ünvanlı saray memuru Anastasius’u yeni kocasi olarak secerek onun impartorluk tahtina gecmesini sagladi.
Yaygin bir efsaneye gore olup gomulmesinden uc gun sonra mezarindan sesler geldigi duyulmus ve bundan diri olarak gomulmus oldugu anlasilmisti. Fakat Zeno herkes icin o kadar sevilmemis bir hukumdardi ki hic kimse mezarini acip onu kurtarmaya calismamisti.
Değerlendirme
Zeno gevsek ve uyusuk olarak Bizans’in gelismesine pek birsey katmayan bir imparator tanimlanmaktaydi. Fakat Zeno’nun imparatorluk zamaninda eyaletlerin kaynaklarinda buyuk gelismeler oldugu son arastirmalarda ortaya cikarilmistir. Ornegin, Roma Imparatorluk Misir eyaletinden merkez hazineye gelen vergi geliri saltanatinin basinda 25kg. kadar altin iken imparatorlugunu sonunda bu yaklasik 225kg. olmustur. Boylece Zeno’nun imparatorlugun kaynaklarini zorlamadan gelistirerek olumunde imparatorlugu fark edilebilir sekilde daha guclu biraktigi iddia etmek mumkun olmaktadir.
Hristiyan kilisesi tarihinde monofizit uyusmazligini cozumlemek icin cok uygun bir planı ortaya atmistir. Zeno ve zamaninin tum Dogu Ortodoks Hristiyan Piskoposlarin imzasını taşıyan Hemoticon (birlik için talimat) adını taşıyan bu belge Hristiyanlik için çok önemlidir. | 
Benzer Konular 
