1924 ANAYASASI VE ÖZELLİKLERİ
(10 NİSAN 1924)
1. Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir. 2. Devletin yönetim şekli Cumhuriyettir. 3. Devletin dini İslam, başkenti Ankara ve dili Türkçe’dir. 4. Devletin başkenti, rejimi ve bayrağı değiştirilemez. 5. Yasama ve Yürütme yetkileri meclise aittir. 6. Yargı, bağımsız mahkemelerce yürütülür. 7. Meclis; yürütme yetkisini seçtiği Cumhurbaşkanı ve onun atadığı Bakanlar kanalıyla kullanır. Meclis; hükümeti her zaman denetler. 8. Üst üste aynı kişi Cumhurbaşkanı seçilebilir. 9. Seçimler dört yılda bir yapılır. 10. Seçmen yaşı 18 olacaktır. Devletin dini İslam olduğu kabul edildiğinden bu anayasa laik değildir. Aynı zamanda diğer anayasalardan ayrılan en önemli özelliğidir !
Yargının bağımsız mahkemelere verilmesi üzerine kısmen kuvvetler ayrılığı gerçekleşti !
İnkılapların yapılması ve değişen şartlar uygun bir anayasaya duyulan ihtiyaç sonucu hazırlandı !
1924 ANAYASASI ÜZERİNDE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER 1. Devletin dini İslam’dır maddesi 1928 yılında anayasadan çıkarıldı. Bu değişimle birlikte laiklik gerçekleşti !
2. Seçmen yaşı 22’ye çıkarıldı. 3. Ormanlar devletleştirildi. 4. Kadınlara milletvekili olma hakkı tanındı.(1934) 5. Atatürk ilkeleri anayasaya girdi. 6. Laiklik anayasaya girdi. (1937) 7. Toprak reformu yapıldı. YANİ 1924 anayasası beş kez değişikliğe uğradı. 1. En uzun süreli anayasadır. 2. En çok değişiklik yapılan anayasadır. 3. Kişi hak ve özgürlükler tanınır. 4. Sosyal haklara yer verilmez Sert bir anayasadır. Anayasa değişikliği teklifi meclis üye tam sayısının 1/3 ü ile yapılır, 2/3 ü kabul derse kabul edilir. Devletin şekli değiştirilemez. Hiçbir kanun anayasaya aykırı olamaz. (Ancak henüz Anayasa mahkemesi yok.) 1924 Anayasası: Ø Karma hükümet sistemi benimsenmiştir. Karma hükümet sistemi, meclis hükümet sistemi ile parlamenter hükümet sistemine geçiş arasındaki süreçtir. Ø Cumhuriyetin ilanı ile birlikte kabine sistemi oluşmuştur. Ø Anayasa sertliği söz konusudur: Anayasanın değişikliği konusuna ilişkin prosedür ayrıntılı işlenmiş ve bazı şartlara bağlanmıştır. Kanunların anayasaya aykırı olamayacağı hüküm altına alınmıştır. Fakat 1961 anayasasına kadar geçen sürede kanunların anayasaya uygunluğuna ilişkin bir yargısal denetim mekanizması mevcut olmadığından, anayasa ihlali sıkça görülmüştür. Ø Laiklik: Öncelikle 1928 yılında “Devletin dini İslam’dır” maddesi anayasadan çıkartılmış ve 1937 yılında da 6 Atatürk ilkesi anayasaya alınmıştır. Ø Kamu Hürriyetleri: Tabii Hak ilkesi kabul görmüştür. Bu ilke ile hürriyetin tanımı yapılmış ve sınırı çizilmiştir. Denetim mekanizmansın yokluğu dolayısıyla meclis tarafında sıkça çıkarılmıştır. Ø Çoğunlukçu demokrasi anlayışına sahiptir. Ø 1946 yılından itibaren çok partili siyasi hayat kabul edilmiştir. Ø 1946 yılından itibaren tek dereceli seçim sistemi benimsenmiştir. Ø Parlamenter sistemin ayırıcı özelliği; yürütme organın, yasama organından kaynaklanması ve ona karşı sorumlu olması. SONUÇ OLARAK: 1928 değişikliği ile devletin dini ibaresi anayasadan çıkarıldı 1937 değişikliği ile laiklik resmen anayasa kuralı oldu. 1930 yılında kadınlara belediye seçimlerine katılma hakkı, 1934 yılında milletvekili seçilme hakkı tanıdı. 1945 de Öztürkçeleştirildi, 1952 de eski dile döndü. 1946 da çok partili siyasal hayata geçildi. Çok dereceli seçim sistemi benimsenmiştir. 1949 da İstiklal mahkemeleri kaldırıldı. 27 Mayıs 1960 da ordu yönetime el koydu. 38 subaydan oluşan Milli Birlik Komitesi MBK, TBMM yi kapattı.