Balıkesir Yöresi Halkoyunları - Balıkesir Halk Oyunları - Balıkesir Oyunları





Balıkesir yöresi dağ köyleri geleneksel kostümüBalıkesir ili gerek Marmara ve gerekse Ege Bölgesi sınırları içerisinde yer alan bir ildir. Bu özelliği Balıkesir halkoyunlarına yansımaktadır. Balıkesir ili sınırları içerisinde oynanan oyunlar incelendiğinde, güney ve batı ilçelerinde <<zeybek>> karakterli, kuzey ve doğu ilçelerinde ise <<kaşık-karşılama>> karakterli oyunlara rastlanılmaktadır.

Balıkesir yöresi oyunlarında neşe, yas, aşk, kahramanlık, askerlik gibi konular ele alınmıştır. Başlıca enstrümanları davul, zurna, kabak kemane, klarnet, tahta kaşıklardır.

Oyunlarda dönmeler,açılıp kapanmalar diz vurmalar, kol çekmeler, kol döndürmeler, sekmeler hakimdir. Neşe ve eğlence yaratan, ahenkli hareketlerle <<toplu>> olarak yapılan oyunlardır. Balıkesir Yöresi oyunlarının tavırları oyuna göre değişmesine rağmen, birçok ortak yönleri vardır. Yörede kısa harektler genelde canlılık ve neşe ifadesiyken, ağır, dalgalı hareketler hüznün ifadesidir. Oyunlar yöre insanının karakterini ve güzellik anlayışı ile ölçülerini yansıtmaktadır. Erkeklerde <<güç gösterileri>>, kızlarda ise <<zerafet gösterileri>> oyunlar içinde bir bütün olarak gösterilmektedir.

Geçmişten Günümüze Balıkesir Halkoyunları Çalışmaları
Balıkesir ova köylerinde kullanılan geleneksel manav kostümüBalıkesir Yöresi oyunlarıyla ilgili çalışmalar cumhuriyetten sonra başlamıştır.

1932 yılında kurulan halkevleri aracılığıyla Balıkesir yöresinde yapılan çalışmalar düzenli, bilinçli bir şekilde yapılmaya başlandı.

22 Ocak 1933 günü Atatürk'ün Balıkesir'i ziyaretinde Pamukçu köyü zeybekleri milli oyunlarını sergilediler. Bu oyunlara Atatürk de eşlik etmiş ve bu andan sonra Balıkesir oyunları dikkatini çekmeye başlamıştır. Bu yüzden Balıkesir oyunlarının kayıt altına alınması ve tanıtma çalışmaları bu tarihle birlikte başlar.

24 Haziran 1934 günü İran şahı ile beraber Balıkesir'e gelen Atatürk karşısında Balıkesir oyunları defalarca oynandı. Bu efeler arasında Tevfik Göngörmüş, Ahmet Atagün ve Necip Şengül vardı. Bu ekibin, Atatürk ve Ali Hikmet Paşa ile birlikte çektirdiği fotoğraf maalesef günümüze ulasmamıştır; Bu fotograf, istasyon önünde çekilmişti. Atatürk’ün emriyle gezinin devamına da katılan ekip, Balikesir Belediyesi’nin tahsis ettigi araçla Çanakkale’ye gitmiş ve birkaç defa Balıkesir oyunlarını oynamışlardır. Bu gezi sonunda efelere 300 Lira hediye verilerek Balıkesir'e gönderilirler.

1935 yılında Balıkesir ekibi, Ali Hikmet Paşa’nin davetlisi olarak Küçük Çiftlik Parkı'nda gösteri yapmak üzere İstanbul’a gider. Pamukçu ekibinin İstanbul’da oldugunu duyan Atatürk, bütün oyuncuları Dolmabahçe Sarayi'na davet eder. Dolmabahçe Sarayı'nda oyunları sergilerler. Bu dönemde İngiltere'den İran'a kadar pekçok devlet adamı huzurunda oynadılar ve Türkiye'nin yurtdışı tanıtımlarında Balıkesir oyunları ön planda yer almıştır.

Eylül 1935 yılında Atatürk tarafından düzenlenen İstanbul'da "Beylerbeyi Balkan Festivali" yapılmıştır. Bu festivale katılan çok az sayıdaki mahalli ekiplerden biri Balıkesir ekibiydi. Bu festivalden bazı fotoğraflar günümüze gelmiştir. Balkanlardan ise Arnavutluk, Bulgaristan, Romanya ve Yunanistan halkoyunları toplulukları katılmıştır.

1936 yılında (Ağustos) <<2. Balkan Festivali>> yapılmıştır. Balıkesir ekibi bu festivale de katılmıştır.

1955 yılında ilk defa bir kurum olarak <<Yapı ve Kredi Bankası>> bu kültür hizmetine sahip çıktı. Türk halkoyunlarını geliştirmek ve yaşatabilmek amacıyla <<Türk Halk Danslarını Yaşatma ve Yayma Tesisi>> adlı bir bölüm kurdu ve kalan halkoyunlarını bu çatı altında barındırdı. Bu çatı altında değerli bilim adamları 14 yıl halkoyunlarını geliştirmek, yaşatmak ve yaymak için çalıştılar. Yapı Kredi Bankası "Türk Halk Danslarını Yaşatma ve Yayma Tesisi" bilim adamları tarafından <<Balıkesir yöresi>> oyunları kayıt altına alındı ve ilk kez filme çekildi. Yapı ve Kredi Bankasının tesisi sayesinde 1961 yılında ilk defa Türkiye halkoyunları semineri yapılmıştır. Yine bu tesis sayesinde 1968 yılında Milli Eğitim Bakanlığı, TRT işbirliğinde halk oyunları filme alınmıştır. Balıkesir yöresiyle ilgili ilk kasette <<Pamukçu Bengisi, İkili Güvende ve Toplu Güvende>> oyunları ile <<Mendili Oyaladım, Sarı Karınca ve Akpınar>> oyunları bulunmaktadır. Efelerin üzerinde klasik Balıkesir ova zeybek kıyafeti, bayanların üzerinde ise <<Türkali>> köyünden derlenen Türkmen kıyafetleri bulunmaktadır. Bu çalışmayla ilgili fotoğraflar da günümüze ulaşmıştır.

1957'de <<Pamukçu Halk Oyunları Derneği>> kurulmuştur. Dernek ekibi Dr. Fazıl Küçük'ün davetiyle 1958 yılında uçakla 19 Mayıs'ı kutlamak için Kıbrısa gitti. Bu derneğin <<ilk yurtdışı seyahati>> idi. Kıbrısta 19 Mayıs bayramını kutlarlar.

1958 yılının Haziran ayında Balıkesir Pamukçu ekibi vapurula İstanbul'dan Marsilya'ya oradan da otobüsle Nis'e giderek <<Nis>> ve <<Kan Festivali>>ne katılırlar. Daha sonra Brüksel'e geçen ekip, burada tertiplenen "Türk Gecesi"nde başarı ile ülkeyi temsil ederler. Bu festivallere katılan sayılı birkaç ekipten biridir. Brüksel'deki programdan sonra İtalya'ya geçen ekip <<Emperia>> şehrindeki askeri bayrama katılır.


Balıkesir efeleri toplu güvende oyununu oynarken
4-14 Kasım 1968 tarihleri arasında Monako'da düzenlenen "Dünya Turizm Kuruluşları" kurumunun 70. kuruluş yılına katılan Balıkesir ekibi Prens Rainer ve Prenses Grace Kelly'in takdirlerini kazanırlar.

1972'de Balıkesir ekibi Fransa'nın Diyon şehrindeki <<Uluslararası Halk Dansları>> festivaline katıldı ve birinci oldu. Bu dönemden sonra Balıkesir'in yurtdışı ve yurtiçi halkbilimi çalışmalarında önemi arttı.

Balıkesir Pamukçu ekibi 1973 yılında gerçekleşen ve Tunus'ta düzenlenen Akdeniz Oyunlarına katılmıştır. Türkiye'yi bütün Avrupa ekipleri arasında temsil eden ekip burada 35 gün kalmıştır. 1975 yılında Pamukçu oyunları yeniden derlendi. Yabancı devlet başkanlarından, ABD Başkanı <<Eisenhower>>'ın, Fransa Devlet Başkanı De Gaulle'ün ve Prens Hasan'ın karşılama törenlerinde hazır bulunan ekip, ayrıca üçüncü Cumhurbaşkanı Celal Bayar'ın, Başbakan Adnan Menderes'in ve Başbakan Süleyman Demirel'in karşısında da oynamıştır.

1984 yılında o zamanki adıyla <<Milli Eğitim, Gençlik ve Spor Bakanlığı Beden Eğitimi Spor ve İzcilik Dairesi Başkanlığı>> ilk ve orta dereceli okullar ve dernekler arası tüm yurt çağında halkoyunlarını geliştirmek amacıyla yarışmalar yapmaya başlamıştır. Bu tarihten itibaren bu MEB yarışmaları Balıkesir yöresi halkoyunlarının gelişmesinde ana etken olmuştur ve pekçok derleme çalışmaları yapılmıştır. Gerek oyun repertuvarı gerekse sahne teknikleri bakımından gerekse de kostüm araştırmaları açısından ilerlemeler kaydetmiştir.

Ekimm 2000'de ilk düzenlenen TC. Kültür Bakanlığı I. Mahalli Halk Oyunları Yarışmasına <<Balıkesir Bigadiç İlçesi Kızılçukur Köyü Halk Oyunları Topluluğu>> da katıldı ve yarışmada "En İyi Kıyafet" Ödülü'nü aldı.

2001 yılında <<TC. Başbakanlık Gençlik ve Spor Müdürlüğü Türkiye Halk Oyunları Federasyonu>> kurulmuştur. Bu kurum aracılığıyla Balıkesir'de kulüpleşme başlamıştır. Bu kulüpler federasyonun düzenlediği yarışmalara katılmaktadırlar.

2001 yılında Kültür Bakanlığı tarafından Balıkesir Yöresi(İli) Türk Halk Oyunları Giyimi ile ilgili kitap yayımlanmıştır.

Bu arada <<Balıkesir Folklorunu Araştırma ve Turizm Derneği(BAFAT)>> ile <<Dursunbey Folkloru Araştırma Eğitim ve Turizm Derneği (DUFAD)>> faaliyetlerine başlamıştır.

2007 yılında Balıkesir Valiliği I. Mahalli Halk Oyunları yarışması yapıldı ve bu yarışmaya 17 ekip katıldı. Bu yarışma, köylerin unutmaya başladıkları halk oyunlarına olan ilgisini arttırmaya ve devam ettirmeye yönelik büyük önem taşımaktadır.


Yöre Oyunları Hakkında Bilgi
Balıkesir yöresi kaşıklı zeybek oyunlarıYöredeki oyunlar genel halk oyunlari türlerinden Zeybek türüne girmektir. Coğrafi olarak incelendiğinde Körfez ve körfeze yakın bölgelerde "ağır zeybek", merkeze yakın bölgeler ile ovalık bölgelerde Güvende,Karşılama Oyunları ve Bengi tipindeki "kırık zeybek", doğudaki dağlık bölgede ise "kaşıklı zeybek" oyunları olduğu görülmektedir. Bu yüzden yörede "yöre tavrı" yerine "oyun tavrı" dikkate alınmalıdır. Yöredeki oyunların ortak özellikleri <<toplu>> olarak oynanması ve daire,düz çizgi ve karşılıklı geçişler şeklinde icra edilmesidir. Erkek Oyunlarında Çalgı olarak bağlama,davul,zurna veya klarnet kullanılmaktadır.

Başka bir sınıflandırma ise dağ köy oyunları ve ova köy oyunları şeklinde yapılabilir.


Erkek oyunları

a. Ağır Zeybek oyunları:

Genellikle Ayvalık, Burhaniye, Havran ve Edremit dolaylarında rastlanılan oyunlar ağır zeybek oyunlarıdır. Örneğin; Ergama, Sabai Güvende, Koybatın Dereleri,Edremit Güvende,Alay Havası,Tabancalı,Kozak Dağının Çamları,İsmailli,Koca Arap, Savaştepe Zeybeği, Harmandalı ve Karyolamın demiri bu kategoriye sokulabilir. Bu oyunlar aynı zamanda çoğunlukla manav köyleri tarafından oynanmaktadır.

b. Kırık Zeybek oyunları:

Balıkesir merkez, Balya, İvrindi,Gönen dolaylarında oynanan oyunlar genelde ağır ve ağdalı olmaktan ziyade kollardaki kırıklık ve hareketlerdeki çeviklikle ön plana çıkar. Bu oyunları üç gruba ayırabilir. Bu köyler aynı zamanda manav ve muhacır köyleridir.

Güvende tipi oyunlar: <<İkili Güvende,Toplu Güvende, Ağır Hava, Doğru Hava, Sarhoş havası, Kemeraltı, Doğanlar Zeybeği,Evciler Zeybeği, Bağ Yüzünün Çamları, İnce Memed bu tipte oyunlardır. Toplu olarak dairede oynanır.>>
Bengi tipi oyunlar: <<Pamukçu Bengisi, Karşılama, Balıkesir Zeybeği, Balya Bengisi, Hambar Altı Kum Altı. Bengi ayak yapısının kökeni aslında manav köyleridir. Yapılan araştırmalarda manav köylerinde bengi ayak yapısı tespit edilmekte ancak oyunların unutulduğu söylenmektedir. Muhacır köylerin manav köylerinden veya bölgede bulunan efelerden öğrendiği tahmin edilmektedir. Zira bu tip oyunun en meşhuru bir muhacir köyü olan Pamukçu'da halen oynanır.>>
Zeybek tipli oyunlar: Bu köylerde harmandalı ve karyolamın demiri gibi ayak çekmeli çok ağır olmayan zeybek oyunlarına da rastlanır.

c. Kaşıklı Zeybek oyunları:

Dursunbey, Sındırgı, Bigadiç ve Kepsutun bir kısmında daha çok kaşıklı zeybek oyunlarına rastlanır. Bu ilçelere bağlı köylerdeki tespitlere göre giyim tarzı da oldukça farklıdır ve oyundlarda kaşık eşlik aracıdır. Oyunlar genelde sekmeli oyunlardır. Aynı zamanda bu oyunların oynandığı köyler yörük köyleridir. Bu kesimdeki köylerde erkeklerin oynadığı oyunlara örnekler; <<Akpınar, Azime,Tüllek(İğde Dalı),Sekme,Sektirme, Cezayir, Kayalcanın Taşları,Şerifem,Aşağı Yoldan,Yılanı Yılanı,İsmailler Zeybeği,Koca Kuş,Dada Zeybeği, Aşağıdan Çıktı Bayrağın Ucu, Şu Derelerin Taşları, Engin Derelerin Suyu, Bir Yakadan Bir Yakaya, Evleri Var Üst Başta (dörtlü zeybek), Uzun Çarşı Baştan Başa, Yağsın da Yağmurlar, ,Akdağ Yaylası, Köroğlu, Kocaceviz, Alfadı, Kırmızı, Zerdali Dali, Asağı Yagcılar Zeybeği, Atım Durdu Ben Yoruldum, Çörüm Havasi, Osmanlar, Cuma Efe, Halil Efe, Şakir Efe, Hastane Önünde.>>


Kadın Oyunları

Geleneksel olarak kadın oyun enstrümanları bakır tava,kazan,kaşık ve zilli maşa kullanılmaktadır. Oyunlar türkü eşliğinde oynanır. Kadın oyunları genelde etnik yapıya göre kategorize edilmektedir:


Balıkesir yöresi Türkmen oyunları icra edilirken
a. Manav Oyunları

Manav oyunları, Manav köylerinde kadınlar tarafından özel günlerde oynanan oyunlardır. Eskiden genelde evin içinde oynanırdı. Bu oyunlar kaşıksız oyunlardır. Manavlar, 10.yy'dan itibaren bölgeye yerleşmiş ilk Türkmen obalarıdır. Sonradan yerleşen yörüklerden ve muhacırlardan ayrılması için bu tanım kullanılır. Manav oyunları;

Zeybek tipli oyunlar: Harmandalı, Karyolamın Demiri, Kayalar.
Karşılıklı oynanan sekmeli oyunlar: Mende, Entarisi Damgalı, Balıkesir Yolunda, Şıngır, Eşmem Ben, Asmaların Filizi, Dere Boyu Düz Gider, Çay Benim Çeşme Benim, Yeşil Dağlar, Bandırmalım, Bandırmalı Güzelim, Küçük Mehmet, İnce Mehmet, Suda Balık Oynuyor, Gürgane Dalları, Susurluk Karşılaması, Hopde Güzelim, Ninna, Aya Baktım.
Bengi tipli oyunlar: Karşılama, Bandırma karşılaması, Susurluk karşılaması.

b. Yörük oyunları:

Bu oyunlar kaşıklı zeybek oyunlarıdır ve Dursunbey, Sındırgı, Bigadiç, Kepsut ile bazı Savaştepe köylerinde oynanır. Oyunlarda konar-göçerliğin etkisi vardır. Yörük kadın oyunları üç alt kategoride incelenir: Sekmeli, adımlı oyunlar, hoplamalı oyunlar.

Sekmeli oyunlara örnek; << Akpınar, Azime, Şerifem, Aşağı Yoldan, Yörük Dağı, Dursunbeyin Hanları, Aşağıdan Çıktı Bayrağın Ucu, Şu Derelerin Taşları, Engin Derelerin Suyu, Bir Yakadan Bir Yakaya, Güzelim Güzelim, Şıngır, Süpürgesi Aynalı, Yanma Yürek, Zerdali Dali>>
Adımlı oyunlara örnek; <<Demirciler, Bakırcılar, Bahçelerde Üzerlik gibi>>
Hoplamalı oyunlara örnek; <<Tünleme,Oğlanın Adı Hakkı,Köroğlu, Kocaceviz, Kırmızı, Hatçam,Durnalar,Tüllek(İğde Dalı) gibi>>

c. Türkmen oyunları:
Balıkesir yöresindeki tahtacı türkmenleri ve çepni türkmenleri tarafından oynanan oyunlardır. Bu oyunlarda kaşıksızdır. Kendine özgü tavrı vardır. Bu oyunlara örnekler; <<Al Basmalar Aldım, Haydi Güzelim, Bağlarım, Armut Ağacı,Lamba Şişesi, Baydan Nazmiye, Mendili Oyaladım, Kırmızı, Sarıkarınca, Akpınar.>>

d. Muhacır oyunları:
Bu oyunlar Balıkesir yöresindeki genelde Bulgaristandan 17. yy'da gelmiş muhacır köylüleri tarafından oynanan oyunlardır. Kaşıksız oyunlardır. Örnek; Karşılama, Hora, Vangel Çantası, Ayva ile Nar, Gürgenin Dalları Bazı manav oyunlarını da oynarlar.


Halk Oyunları Kulüpleri
Balıkesir ova zeybek kostümü arkadan görünümİlde faaliyet gösteren halk oyunları kulüpleri;

Karagücü Spor Kulübü
Balıkesir Gençlik Merkezi Spor Kulübü
Ferman Halk Oyunları GSK Kulübü
Pamukçu Belediye Spor Kulübü
Pamukçu Bengisini Yaşatma Geliştirme Gençlik ve Spor Kulübü
BAFAT Balıkesir Folklor Araştırma Spor Kulübü
Balıkesir Engelliler Spor Kulübü
Gönen Spor Kulübü
İvrindi Spor Kulübü
Burhaniye Spor Kulübü
DUFAD Spor Kulübü
Sındırgı Spor Kulübü
Kepsut Spor Kulübü
Ayvalık Spor Kulübü
Edremit Spor Kulübü

Ayrıca ildeki pek çok okul bu uğraşa gönül vermekte ve Balıkesir yöresi halk oyunlarını geliştirmeye çalışmaktadır. Gerek kostüm gerekse sahne ve müzik açısından Balıkesir yöresinin gelişmesini sağlamaya çalışmaktadırlar.

Başarı kazanmış okullardan bazıları şunlardır; Karesi İlköğretim Okulu, Alişuuri İlköğretim Okulu, Mehmetçik İlköğretim Okulu, İvrindi 7 Eylül İlköğretim Okulu, Hatice Fahriye Eğinlioğlu İlköğretim Okulu, Zağnospaşa İlköğretim Okulu, Pamukçu Mebruke Hakkı Kabakçı İlköğretim Okulu, Vehbi Bolak İlköğretim Okulu.

Liselerden ise; Sırrı Yırcalı Anadolu Lisesi, Adnan Menderes Lisesi, Balıkesir Lisesi, Ticaret Odası Lisesi, Endüstri Meslek Lisesi.

İlçelerden ise başta Burhaniye olmak üzere Edremit, Gönen, İvrindi, Savaştepe ve Kepsut'taki okullar bu uğraşa destek vermektedir.

Halk Eğitim Merkezleride halk oyunları faaliyetlerine destek olmaktadırlar. Özellikle Balıkesir H.E.M. Savaştepe H.E.M ve Kepsut H.E.M. Türkiye finallerinde Balıkesir ilini başarıyla temsil etmişlerdir. Yine okullarda açtıkları kurslarla öğrencilerimizin boş zamanlarını değerlendirip, yöremiz halk oyunlarını öğrenmelerine vesile olmaktadırlar.

--------------Tualimforum İmzam--------------
Boşverdim