ÜNİTE 2

İŞ HUKUKUNUN KAYNAKLARI VE 4857 SAYILI İŞ KANUNUN UYGULAMA ALANI

İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKUNUN KAYNAKLARI

İş ve sosyal güvenlik hukukunun kaynakları üç başlık altında toplanır.

 Başka hukuk dalları için geçerli olan genel nitelikli kaynaklar

 İş ve sosyal güvenlik hukukunun kendine özgü kaynakları

 Uluslar arası kaynaklar

I-İş Ve Sosyal Güvenlik Hukukunun Başka Hukuk Dalları ile Ortak Kaynakları

Hukuk biliminin kaynakları genel olarak ; yazılı kaynaklar,yazısız kaynaklarve yardımcı kaynaklar olarak üç bölüme ayrılır.

A) YAZILI KAYNAKLAR:Bir ülkede yürürlükte bulunan hukuk kurallarının yazılı biçimde yer aldığı tüm metinler,hukukun yazılı kurallarını oluşturur.Hukukun yazılı kaynakları mevzuat olarakta ifade edilir.Kanunlar,Tüzükler,Yönetmelikler,Bakanlar Kurulu Kararları,Genelge,Resmi Tebliğ ve Genel Emirler hukukun yazılı kaynakları kapsamında yer alır.

İş ve sosyal güvenlik hukuku ile ilgili ülkemizde yürürlükte bulunan kanunlar derecelerine göre genel kanunlar ve özel kanunlar olmak üzere 2 ye ayrılır.

 GENEL KANUNLAR:Başta Anayasa olmak üzere Borçlar kanunu,Türk Medeni KanunuUmumi Hıfzısıhha Kanunu ,Belediyeler kanunu,İcra ve İflas Kanunu,Hukuk Usulü Muhakemeler Kanunu,Ereğli Havzai Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun,Ulusal Bayram Ve Genel Tatiller Hakkında Kanun ,Yabancıların Çalışma izinleri Hakkında Kanun,Meslek Eğitim Kanunu,Türk Ceza Kanunu bu çerçevede irdelenebilir.

 ÖZEL KANUNLAR:İş Kanunları,sigorta kanunları,kuruluşlarla ilgili kanunlar,sendikalarla ilgili kanunlar, iş uyuşmazlıkları ve çözüm yolları ile ilgili kanunlar olarak gruplandırılabilir.Bireysel iş hukuku alanında Ülkemizde 3 özel iş kanunu yürürlüktedir.

1)4857 sayılı İş Kanunu;Ülkemizde bireysel ferdi iş ilişkileri bu kanunun hükümleri ile düzenlenir.

2) 854 sayılı Deniz İş Kanunu,

3) 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar arasındaki Münasebetlerin tanzimi hakkında kanun,

Toplu iş hukuku alanında ise ülkemizde iki özel kanun yürürlüktedir.

1)2821 sayılı Sendikalar Kanunu

2) 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi ,Grev ve Lokavt Kanunu

 YAZISIZ KAYNAKLAR:Hukuk kurallarının yazılı olmayan kaynakları örf ve adet hukuku yada gelenek hukukudur.

 YARDIMCI KAYNAKLAR:Kazai içtihatlar( mahkeme kararları) ile öğreti yada doktrin olarak da adlandırılan bilimsel içtihatlar hukukun yardımcı kaynaklarını oluşturur.

II-İş Ve Sosyal Güvenlik Hukukunun Kendine Özgü Kaynakları

Bireysel iş sözleşmesi,toplu iş sözleşmesi ve işyeri iç yönetmelikleri olmak üzere 3 e ayrılır.

A) İş Sözleşmesi:İşçi ve işveren arasındaki iş ilişkilerinde uygulanacak kuralları belirler.

B) Toplu İş Sözleşmesi:İşçi sendikaları ile işveren sendikaları arasında gerçekleşen bir sözleşme türüdür.

C) İşyeri İç Yönetmelikleri:İşyeri iç yönetmelikleri toplu iş sözleşmelerinin bir uzantısıdır.İşyeri iç yönetmeliklerin uygulanabilmesi için Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bölge müdürlükleri tarafından onaylanması gerekir.İşyeri iç yönetmeliği metnini hazırlayıp ,işyerinde görülebilecek bir yere asmalıdır.

D) Çalışma Koşulu Haline Gelen İşyeri Uygulamaları:Bir işyerinde düzenli olarak tekrar edilen fiili davranışlardır.Örneğin; Her Ramazan yada Kurban Bayramında yada yılbaşında ikramiye verilmesi örnek olarak gösterilebilir.

III-İş Ve Sosyal Güvenlik hukukunun Uluslararası Kaynakları

3 başlık altında incelenir.

A) İKİ TARAFLI ANLAŞMALAR:Türkiyenin çeşitli ülkelerle yaptığı ;yurtdışında çalışacak işçilerin seçimine ,gönderilmelerine,bu ülkede tabi olacak çalışma koşullarına, ve sosyal güvenlik haklarına ilişkin hükümler yer alır.

B) ÇOK TARAFLI ANLAŞMALAR:Çalışma yaşamı ile ilgili bazı ilke ve kuralların birden çok ülkede uygulamaya konulmasını hedefler.Avrupa Birliği ve Avrupa Konseyi örnek olarak gösterilebilir.

C) ULUSLAR ARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ SÖZLEŞMELERİ:Uluslar arası düzeyde geçerli olarak çalışma normlarını oluşturmakla görevli bir kuruluştur.Örgüte üye olan devletler çalışma kararlarını 1yıl,olağandışı durumlarda ise en geç 18 ay içinde yasama organlarına sevkeder.

4857 SAYILI İŞ KANUNUNUN UYGULAMA ALANI

A)4857 sayılı iş kanununun işler ve iş ilişkileri yönünden uygulama alanı;

4857 sayılı iş kanunun kapsamı;kanunun birinci maddesinde ‘bu kanun 4.maddedeki istisnalar dışında kalan bütün işyerlerine ,bu işyerlerinin işverenleri ile ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır’.Gönderme yapılan ve ‘istisnalar’ başlığını taşıyan 4. madde metnindede ‘’ aşağıda belirtilen işlerde ve iş ilişkilerinde bu kanun hükümleri uygulanmaz’’.

1. DENİZ VE HAVA TAŞIMA İŞLERİ

2. 50 VE DAHA AZ İŞÇİ ÇALIŞTIRAN TARIM VE ORMAN İŞLERİNİN YAPILDIĞI İŞYERLERİ VE İŞLETMELERİ,

3. BİR AİLENİN ÜYELERİ VE 3. DERECEYE KADAR HISIMLARI ARASINDA DIŞARIDAN BAŞKA BİRİ KATILMAYARAK EVLERDE VE EL SANATLARININ YAPILDIĞI İŞLER

4. EV HİZMETLERİ

5. ÇIRAKLAR(KISMİ İSTİSNA)

6. SPORCULAR(PROFESYONEL)

7. REHABİLİTE EDİLENLER

8. 507 SAYILI ESNAF VE KÜÇÜK SANATKARLAR KANUNUNUN 2.MADDESİNİN TARİFİNE UYGUN 3 KİŞİNİN ÇALIŞTIĞI İŞYERLERİ

4857 Sayılı İş Kanununun Kişiler Yönünden Uygulama Alanı

A) İŞÇİ:Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişidir.

B) İŞVEREN:Bir iş sözleşmesine dayanarak işçi çalıştıran gerçek ve tüzel kişilere yada tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denir.

C) İŞVEREN VEKİLİ: İşyerinde işveren adına yönetim yetkisini kullanan kişiye işveren vekili denir.

D) ALT İŞVEREN:Bir işverenden işyerinde yürüttüğü mal ve hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği yada teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren bir iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran kişiye alt işveren adı verilir.

4857 Sayılı İş Kanununun İşyeri Yönünden Uygulama Alanı

A) İşyeri

B) İşyerine bağlı yerler: örneğin; şeker fabrikasının sahibi üretilen şekerleri koymak için fabrika bahçesi içinde kurduğu mukavva kutu yapım ünitesi işyerine bağlı bir yer olarak nitelendirilir.

C) Eklentiler:örneğin dinlenme,çoçuk emzirme ,yemek ,uyku,mesleki eğitim,avlu gibi eklentiler işyerinden sayılmaktadır.

D) Araçlar: örneğin;servis otobüsü,hafriyat,buldozer v.s

İŞYERİNİN 4857 SAYILI İŞ KANUNUNUN UYGULAMA ALANINA GİRMESİ VE UYGULAMA ALANINDAN ÇIKMASI

Bir işyerini kuran ,devralan ,çalışma konusunu değiştiren veya faaliyetine son veren işveren bu durumu ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞININ işyerinin bulunduğu yörenin bölge müdürlüğüne en geç 1 ay içinde bildirmek zorundadır.

İşveren işyeri bildiriminde bulunmasada işçiler işyerinde çalışmaya başladığı tarihten itibaren İK tabi olurlar.