tualimforum.com - Devlet Bütçesi Ünite 7

Ünite 7

Türkiye de bütçe hakkının ve bütçe ilkelerinin gelişimi
I Orhan döneminde vergilemede “net gelir” yöntemi uygulanmıştır
1.MURAT:1360–1389 Zamanında ilk maktu(sabit miktarlı yani FİKTİF) vergi uygulaması başlamıştır
2.BEYAZIT 1481–1512: Savaş giderlerini karşılamak için önceleri genelde dinsel amaçla alınan vergilerin yanı sıra dinsel amaçlı olmayan “tekâlif-i örfiye “adlı örfi vergiler alınmaya başlanmıştır.
1.SELİM(YAVUZ) 1512–1520: Mali idareye büyük bir dikkatle eğilmiş ve muhasebeye denetime tasarrufa ve tutuma çok önem vermiştir. İsrafa olanak tanımamak için “bakı kulları” adlı yeni bir denetçi memurlar örgütü kurmuştur.
Not: Tanzimat öncesi Osmanlı mali sisteminde kamu gelirleri “şer’i vergiler ve “örfi” vergileridir.
No t. Osmanlı da bütçe uygulamasının ilk defa yer aldığı kanuni belge 1876 tarihli kanun-i esasidır. Aynı zamanda bütçeden bahseden ilk belgedir.
Not: Cumhurbaşkanının bütçeyi VETO edememesi İLK DEFA 1924 anayasada belirtilmiştir.
Not:”Milletvekillerinin gelir azaltıcı gider arttırıcı” tekliflerde bulunamayacakları hükmü ilk defa 1961 anayasasında yer almıştır.
Not: Sayıştay denetimi ve kesin hesaplara ilişkin düzenlemeler ilk defa 1876 anayasasında yer almıştır.
Not:1924 anayasasına göre her hangi bir mali yıla ait KESİN hesap kanun tasarısı o mali yılın bitiminden itibaren “en fazla” 20 ay içerisinde TBMM sunulur.
Not: “Herkesin mali gücüne göre kamu giderlerini karşılamak üzere vergi vermekle yükümlü olduğunu” açıklayan “vergilemede iktidar” ilk defa 1961 anayasası ile kabul edilmiştir.
Not:1982 anayasasına göre TBMM bütçe görüşmelerini bütçe komisyonunda en fazla 55 gün içerisinde tamamlamak zorundadır.
Not: Islahat-ı maliye komisyonu 1859 da kurulmuştur
Not: ülkemizde gerçek anlamda düzenlen onaylanan ve uygulanan İLK BÜTÇE 1909 YILI BÜTÇESİDİR.
NOT: Türk mali tarihinde herkesten iktidarına göre vergi alınmasını ön gören ilk belge tazminat fermanıdır.
Not: 1961 anayasasında bütçe hakkının boyutları “iktisadi ve mali hükümler” başlığı altında toplanmıştır.
Özet
Osmanlı imparatorluğu dönende bütçe hakkı ve bütçe kuralları ile ilgi gelişmeler nelerdir?
Tanzimat öncesi dönemde Osmanlı mali sisteminde bugünkü anlamda bir bütçe uygulamasına rastlanmaktadır. Mutlakıyetçi bir yönetimde bütçe hakkına dayalı bir bütçeden bahsetmek söz konusu değildir. Bu dönemde bütçe ile ilgili olarak sadece merkezi devlet yönetimine ait gelir ve gider hesapları bulunmaktadır. Bunlar daha çok kesin hesap cetveli niteliğindedir.
Tanzimat fermanında herkesten iktidarına vergi alınmasını arpalık yöntemi yerine maaş sisteminin konulmasını padişah hazinesi ile giderlerin maliye hazinesine mal edilmesi gibi birçok mali hüküm bulunmasına rağmen bütçeden hiç bahsedilmemiştir. Fermandan sonra 1876 anayasasına kadar bütçe ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Bu dönemde yapılan bazı bütçeler tam anlamı ile bütçe niteliği taşımamaktadır.
1876 kanuni esasi si birçok maddesinde bütçe usullerini gelirlerini ve giderlerini düzenleyen hükümleri içermektedir. Ülkemiz de bütçe hakkının ilk kez kabulü ve ifade edildiği belge 1876 ANAYASASI olmuştur. Bu anaysa ile birlikte padişah döneminin meclisin bütçeyi onaylama hakkına sahip olduğu kabul edilmiştir. Ancak bu anayasanın ön gördüğü hükümler 2. meşrutiyette kadar hayata geçirilememiştir. 2. meşrutiyetten sonra çağdaş anlamda ilk bütçe hazırlanmış ve uygulanmıştır.
Cumhuriyet döneminde bütçe hakkı ve bütçe kuralları ile ilgili gelişmeler nelerdir?
Ülkemizde bütçe hakkına uygun çağdaş bütçe kurumlarının kurallarını ve yöntemlerinin gelişmesi ancak cumhuriyet döneminde gerçekleştirile bilmiştir. 1921 anayasasında bütçeye ilişkin ayrıntılı hükümler yoktur. Sadece iki maddesi bütçe gelir ve giderlerine ilişkin genel hükümleri içermektedir. 1924 anayasasında bütçe hakkına daha ayrıntılı yer verilmektedir. Bu anayasa büyük millet meclisi nin bütçenin incelenmesi ve onayı gibi görevleri belirlemiştir. 1924 anayasasında ki bu düzenlemeler bütçe hakkının tam ve açık ifadesidir.
1961 anayasası Osmanlı imparatorluğu t.b.m.m. hükümeti ve cumhuriyet devri anayasalarının sahip olmadığı bir özellik sonucu ilk defa referandum ( halkoyu) ile kabul edilmiş bir anayasadır. Bu anayasada TBMM nin belirli bir dönem için bütçeleri onaylama ve denetleme ile ilgili hükümleri bütçe hakkını vurgulamaktadır. 1982 anayasasında bütçe hakkı ile ilgili hükümler düzenlerken bütçe süreç ve uygulamasında farklı kurallar koymuştur. 1982 anayasası 1961 anayasasına göre bütçeyle doğrudan ilişkili düzenlemeler daha ayrıntılı hale getirilmiştir.
Not: 1982 anayasası kesin hesap kanunu ile ilgili değişiklik kesin hesap kanun tasarısı ilgili mal yılın bitiminden itibaren en geç yedi ay (7) sonra bakanlar kurulunca TBMM sine sunulacaktır. Sayıştay da bu kanun tasarısının verilmesinden başlayarak en geç 75 gün içinde genel uygunluk bildirimini TBMM sine sunacaktır.