Sermaye Piyasası Kurumları

**tualim** · 29.02.08, 05:27

SERMAYE PİYASASI KURUMLARI

A. SERMAYE PİYASASI KURUMLARI
Sermaye Piyasası Kanunu’na göre faaliyette bulunabilecek “ Sermaye Piyasası Kurumları “ aşağıda gösterilmiştir.
• Sermaye Piyasası Kurulu
• Aracı Kuruluşlar (yetki almış bankalar ve aracı kurumlar)
• Yatırım Ortaklıkları
• Yatırım Fonları
• Sermaye piyasasında faaliyet göstermesine izin verilen diğer kurumlardır.
Diğer kurumlar, sermaye piyasası araçlarının takas ve saklanması, derecelendirilmesi ve bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlarla sermaye piyasası kurumlarının denetlenmesi ile uğraşan kuruluşlar; yatırım danışmanlığı portföy yönetimi gibi sermaye piyasası faaliyetlerini yerine getiren şirketler ve ortaklık ve kuruluşlara ait alacakları temellük ederek münhasıran SPK’nın 13/a maddesinde belirlenen varlığa dayalı menkul kıymetleri ihraç etmek amacıyla teşkil edilen genel finans ortaklıkları, ipoteğe dayalı menkul kıymetler merkezleridir. (SPK, md 39)
Ancak yukarıda “aracı kuruluşlar” olarak belirtilen ikinci madde, SPK md 32’de “aracı kurumlar” olarak belirtilmektedir. Sermaye Piyasası Kanunu’nda “sermaye piyasası kurumları” tanımına dahil edilmeyen bankalar da sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunurlar. Bankalar faaliyetlerinde sınırlı olarak SPK hükümlerine tabidirler. Bankalar kuruluş, denetim,gözetim, muhasebe, mali tablo ve rapor standartları konularında Bankalar Kanunu’na tabidir. (SPK md 50)

1. SERMAYE PİYASASI KURULU
Sermaye Piyasası Kurulu, Sermaye Piyasası Kanunu ile verilen görevleri yapmak üzere kurulmuş tüzel kişiliği haiz bir kurumdur.
Yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanır. Kurulun merkezi Ankara’dadır. Kurul kararıyla yurt içinde ve yurt dışında gerekli görülen yerlerde temsilcilik kurulabilir, bürolar açılabilir. Kurulun ilgili olduğu bakanlık Maliye Bakanlığıdır.
Kurul; Maliye Bakanlığınca gösterilecek altı aday arasından üçü; Adalet Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı, T.C. Merkez Bankası ve Türkiye Bankalar Birliğince gösterilecek ikişer adaydan birer kişi Bakanlar Kurulu tarafından seçilmek suretiyle yedi üyeden oluşur.
Bakanlar Kurulu, Maliye Bakanlığı adayları arasından seçilenlerden birisini başkan, birisini de başkanvekili olarak görevlendirir. Başkan, başkanvekili ve üyelerin atanmaları Kararname ile olur.

 Sermaye Piyasası Kurulu’nun Görev ve Yetkileri

Sermaye Piyasası Kurulu’nun başlıca görev ve yetkileri şunlardır (SPK md 22) ;

a) Sermaye piyasası araçlarının ihracını, halka arz ve satışının şartlarını düzenlemek ve denetlemek
b) İhraç veya halka arz olunacak sermaye piyasası araçlarını Kurul kaydına almak ve kamu yararının gerektirdiği hallerde sermaye piyasası araçlarının halka arz ve satışını geçici olarak durdurmak
c) İhraçcıların alacaklarına ve duran varlıklarına dayalı olarak çıkaracakları varlığa dayalı menkul kıymetlerin şartların, ihraç ve halka arz esaslarını ve tabi olacakları sair hususları düzenlemek, gerektiğinde genel finans ortaklıkları ile risk sermayesi yatırım fonları, risk sermayesi yatırım ortaklıkları ve risk sermayesi yönetim şirketlerini denetlemek,
d) Bağımsız denetlemeye yetkili olanların sermaye piyasasında bağımsız denetleme faaliyetinde bulunmak üzere oluşturacakları kuruluşlara ilişkin kuruluş şartlarını ve çalışma esaslarını, bu şartlara uyan sermaye piyasasında bağımsız denetlemeye yetkili kuruluşları listeler halinde ilan etmek,
e) Kamunun zamanında, yeterli ve doğru aydınlatılması amacıyla genel ve özel nitelikte kararlar almak ve her türlü mali tablo ve raporlar ile bunların bağımsız denetimlerini, sermaye piyasası araçlarının halka arzında yayımlanacak izahname ve sirkülerin ve araçların değerini etkileyebilecek önemli bilgilerin kapsamını, standartlarını ve ilan esaslarını tespit ve bu konuda tebliğler yayımlamak,
f) Sermaye Piyasası Kanunu’na tabi ihraçcıların, bankaların, sermaye piyasası kurumlarının ve borsalar ve diğer teşkilatlanmış piyasaların faaliyetlerinin bu Kanun’a Kurul yönetmelik tebliğ ve kararlarına ve sermaye piyasası ile ilgili diğer mevzuata uygunluğunu gerekli her türlü bilgi ve belgeyi isteyerek, izlemek ve denetlemek,
g) Sermaye piyasasını ilgilendiren her türlü yayın, duyuru ve reklamları izlemek, yanıltıcı ilan ve reklamları yasaklamak,
h) Sermaye Piyasası Kanunu hükümleri gereğince kendisine tevdi edilen mali tablo ve raporları, bağımsız denetleme raporları ile diğer belgeleri incelemek, gerekli gördüğü hususlar hakkında ihraçcı ve kurum denetçilerinden veya bağımsız denetçilerden ayrıca rapor istemek, elde ettiği sonuçları değerlendirerek, Kanun’da belirtilen gerekli tedbirleri almak,
i) Halka açık anonim ortaklıkların genel kurullarında genel hükümler çerçevesinde vekaleten oy kullanılmasına ilişkin esasları belirlemek,
j) Finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mal ve kıymetli madenlere dayalı vadeli işlem sözleşmesi ile münhasıran bu sözleşmelerin işlem göreceği borsalarda çalışacak kurumların kuruluş faaliyet ilke ve esasları ile yükümlülüklerini düzenlemek, izlemek ve denetlemek,
k) Menkul kıymetlerin geri alma veya satma taahhüdü ile alım ve satımını, ilgili sözleşmeleri ve bu sözleşmelere ilişkin piyasa işlem kurallarını düzenlemek ve bu işlemlerle ilgili faaliyet ilke ve esaslarını belirlemek,
l) Menkul kıymet ödünç alma ve verme işlemleri ile açığa satış işlemlerine ilişkin ilke ve esasları belirlemek, T.C. Merkez Bankasının görüşü alınmak suretiyle kredili menkul kıymet işlemleri ile ilgili düzenlemeler yapmak,
m) Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de sermaye piyasası araçlarının ihraç ve halka arzı konusunda ilgili mevzuat çerçevesinde gereken düzenlemeleri yapmak,
n) Sermaye piyasası araçlarının takası, saklaması veya kaydi değer haline getirilmesi, ve derecelendirilmesini düzenlemek ve denetlemek,
o) Sermaye piyasasının gelişmesini teminen yeni sermaye piyasası kurumlarına ilişkin kuruluş, faaliyet, tasfiye ve sona erme esaslarını belirlemek ve bunları denetlemek,
p) İlgili Bakanca istenecek incelemeleri yapmak; çalışmaları hakkında ilgili Bakana rapor vermek; sermaye piyasası ile ilgili mevzuat değişiklikleri hakkında önerilerde bulunmak, kurulun görev ve yetkileri arasındadır.
Sermaye Piyasası Kurulu, bütün bu görevleri yaparken bakanlıklardan, ilgili resmi ve özel kuruluşlardan ve şahıslardan görüş ve bilgi isteyebilir. Bunlar bu isteğe cevap vermek ve Kurulun görevlerine gereken kolaylığı göstermekle yükümlüdürler. Kurul, kanunen başka merciler tarafından takibi gereken hususları ilgili mercilere intikal ettirir.

2. ARACI KURULUŞLAR

Aracı kurumlar ile sermaye piyasasında faaliyet gösterme yetkisi almış olan bankalar, aracı kuruluşları oluşturur.
Aracı kurumlar Sermaye Piyasası Kanunun hükümlerine tabidirler. Kendi menkul kıymetlerini halka arz eden bankalar ile sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunan bankalar, bu faaliyetleri ile sınırlı olarak SPK hükümlerine tabi olurlar. Ancak Kanun hükümleri, ortak sayısı bakımından bankalar hakkında uygulanmaz.Bankalar kuruluş, denetim, gözetim, muhasebe, mali tablo ve rapor standartları konularında Bankalar Kanunu’na tabidir. (SPK md 50)
 Aracı Kurumların Kuruluş Şartları (Seri: V, No:19, md 5)

Aracı kurumların kurulmalarına Kurulca izin verilebilmesi için;
a) Anonim ortaklık şeklinde kurulmuş olmaları,
b) Hisse senetlerinin tamamının nama yazılı olması,
c) Hisse senetlerini nakit karşılığı çıkarılması,
d) Ödenmiş sermayelerinin asgari 500 milyar TL olması ve sermayenin % 50’sinin İ.M.K.B. Takas ve Saklama Bankası A.Ş.’nde hazine bonosu veya devlet tahvili şeklinde bloke edilmiş olması,
alım satıma aracılık ve halka arza aracılık faaliyetlerinin yanında, diğer aracılık faaliyetlerinde bulunan veya bulunacak aracı kurumların, her ayrı faaliyet için 5 milyar TL ilave ödenmiş sermayeye sahip olmaları zorunludur. Asgari sermaye miktarları, 1997 yılından başlamak üzere her yıl bir önceki yıl için tespit ve ilan olunan yeniden değerleme katsayısı oranında arttırılır ve ilgili yılın Haziran ayının sonuna kadar ödenir.( md 11)
e) Esas sözleşmelerinin Kanun hükümlerine ve Kurul düzenlemelerine uygun olması,
f) Kurucuların müflis olmadığının veya yüz kızarıcı bir suçtan dolayı hükümlülüklerinin bulunmadığının tespit edilmiş olması gerekir.

 Aracı Kurumların Özsermayeleri İle İlgili Düzenleme

Sermaye Piyasası Kurulu, 1997/2 no’lu SPK Haftalık Bülteni ile 30 Haziran 1997 tarihine kadar yerine getirilmek üzere Aracı Kurumların özsermayeleri ile ilgili yeni bir düzenleme yapmıştır. Buna göre;
a) Aracı kurumlardan yalnızca alım satım aracılığı yetki belgesi bulunanların sahip olması gereken asgari sermaye tutarı 50 milyar TL’dir.
b) Ancak (a) da belirtilen asgari özsermaye tutarına, banka, sigorta, finansal kiralama, factoring ve finansman şirketleri ile özel finans kurumları dışında kalan
- Her acenta için 20 milyar TL,
- Her şube ve irtibat bürosu için 10 milyar TL,
- Repo-ters repo yetki belgesi için 50 milyar TL,
- Halka arza aracılık ve portföy yöneticiliği yetki belgelerinin her biri için 10 milyar TL,
- Yatırım danışmanlığı yetki belgesi için 5 milyar TL, hesaplanarak özsermayeye ilave edilmesi gerekir.
c) Bu şekilde hesaplanacak asgari özsermaye miktarı her yıl Maliye Bakanlığı’nca belirlenerek ilan edilen yeniden değerleme oranına göre yeniden hesaplanır ve bulunacak bu meblağ ile özsermaye arasında fark olması halinde izleyen yılın altıncı ayının sonuna kadar özsermaye ( ödenmiş sermaye ve yedek akçelerin toplamından zararların düşülmesi ile bulunur) tamamlanır.
d) Bu düzenlemeye göre sahip olunması gereken asgari özsermayenin beşte dördü kadar miktar kamu borçlanma senedine yatırım yapılarak bunların Takasbank’a bloke edilmesi gerekir. Bu şekilde Takasbank’a bloke edilecek kamu iç borçlanma senetlerinin miktarının tesbitinde esas alınacak özsermaye tutarı, aracı kurumların zorunlu varlık yatırımları ve işletme sermayesi için ihtiyaç duyacakları kaynaklar dikkate alınarak hesaplama yapılacak, hükümdeki beşte dörtlük blokaj “ Özsermaye Tablosu”nda gösterilen şekilde hesaplanan “ Serbest Özsermaye ” rakamına tatbik edilecektir.
e) Sahip olunması gereken tutarın üzerinde asgari özsermayeye sahip olan aracı kurumlar, asgari özsermayeyi aşan kısmın onda biri kadar tutarı kamu borçlanma senetlerine yatırarak Takasbank’a bloke ederler. Bankaların aracı kurum kurma veya devralmasıyla kurulan aracı kurumlardan 500 milyar TL sermayeli olanların, kamu borçlanma senetleri olarak yatıracakları miktar 500 milyar TL’yi aşan özsermayeye oranlanarak bulunur.

 Aracı Kuruluşların Faaliyet Konuları

Sermaye piyasasında aracılık; sermaye piyasası araçlarının, yetkili kuruluşlar tarafından kendi nam ve hesabına, başkası nam ve hesabına, kendi namına başkası hesabına alım satımıdır. Vadeli işlem sözleşmelerinin yapılmasına aracılık da bu hüküm kapsamındadır.

Aracı kuruluşların aracılık kapsamında olmak üzere her bir ayrı faaliyet için Kurul’dan yetki belgesi almak kaydıyla yapabilecekleri sermaye piyasası faaliyetleri;
a) Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık
b) Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı
c) Finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mal ve kıymetli madenlere dayalı vadeli işlem sözleşmesi yapılmasına aracılık
d) Menkul kıymetlerin geri alım veya satım taahhüdü ile alım satımı
e) Yatırım danışmanlığı
f) Portföy işletmeciliği veya yöneticiliğidir. ( SPK md 30)

Yukarıda a ve b şıklarında belirtilen faaliyetler münhasıran aracı kuruluşlarca yürütülür.
Aracı kuruluşlar. Kredili menkul kıymet, açığa satış ve menkul kıymetlerin ödünç alma ve verme işlemeleriyle de uğraşabilirler. (Seri: V No: 18 md 4)
Ayrıca, Sermaye Piyasası Kurulu, ortaklıkların sermaye artırımlarına yeni pay alma haklarının kullandırılması işlemlerinin aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılmasını isteyebilir. (Seri: 1 No;22 md 15)