9. ÜNİTE - Alacaklar
• Geniş anlamı ile "alacaklar" kredili mal satışları yanında başka nedenlerle do¤an çeşitli alacakları kapsar. Bu çerçeve içinde alacaklar, işletmenin üçüncü kişilere (müşterilere, personele ortaklara, çeşitli kuruluşlara) karşı ileri sürece¤i bir çeşit hak
olmaktadır. Tekdüzen Hesap Planında alacaklar:
1. Ticari Alacaklar
2. Di¤er Alacaklar
şeklinde iki ana gruba ayrılmaktadır. Ticari Alacaklar ve Diğer Alacaklar senetli olup olmamalarına ve alacaklı olunan kişi ve kuruluşlara bağlı olarak çeşitli hesaplarda izlenirler.
• Ticari alacaklar, işletmenin ticari faaliyetlerine bağlı ortaya çıkan senetli ve senetsiz alacakları kapsar. Tekdüzen Hesap Planında "Ticari Alacaklar" grubunda yer alan ana hesapların bazıları şunlardır:
120 ALICILAR
121 ALACAK SENETLERİ
126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR
127 Dİ⁄ER TİCARİ ALACAKLAR
İşletmelerin ticari faaliyetleri sonucu doğan senetsiz alacaklarıyla ilgili işlemler nasıl muhasebeleştirilir?
• İşletmelerin satış hasılatını artırmak için kredili satış yapmaları yaygın bir uygulamadır. Eğer, kredili satış yapılan kişi ya da kuruluşa güven duyuluyorsa, bu satış bedeli için senet bile alınmayarak belirli bir tutara kadar açık cari hesap kredisi olanağı sağlanır. Bu durumda müşterilerden senetsiz ticari alacak doğar. Bu alacak, daha önce satış işlemlerinin muhasebeleştirilmesinde görüldüğü gibi "120 ALICILAR HESABI"nda izlenir. "Alıcılar Hesabı" senetsiz ticari alacak doğduğunda borçlandırılır; alacak tahsil edildiğinde veya başka bir nedenle ortadan kalktığında alacaklandırılır. İşletmenin ticari faaliyetleri sonucu doğan senetli alacaklarıyla ilgili işlemler nasıl muhasebeleştirilir?
• Günümüzde ticari alacakların senede (bono ya da poliçe) bağlanması genel uygulamadır. Satılan malların bedeli karşılığında alınan alacak senetleri, işletmenin alacağına bir güvence sağlayacağı gibi bu senetlerin ciro edilerek ödemede kullanılması
yanında iskonto ettirilerek vadesinden önce nakde dönüştürme olanağını sağlar. İşletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal veya hizmet satışlarından kaynaklanan ve senede bağlanmış olan alacakları "121 ALACAK SENETLERİ HESABI"nda izlenir. Mal
veya hizmet satışları karşılığında alınan bonolar veya poliçeler bu hesabın borcuna kaydedilir. Herhangi bir nedenle cüzdandan çıkan senetler yine bu hesabın alacağına kaydedilir. Alacak Senetleri Hesabı, senedin hesaba alınması ve hesaptan çıkmasına neden olan işlemler dikkate alınarak açılan yardımcı hesaplarla birlikte kullanılır. Bu yardımcı hesaplar: Cüzdandaki Senetler, Tahsildeki Senetler, Teminattaki Senetler, Protestolu Senetler, Takipteki Senetler olacaktır. İşletmenin üçüncü kişi ve kurumlara verdiği depozito ve teminatlar nasıl muhasebeleştirilir?
• İşletme üçüncü kişilere karşı bir işin yapılmasının üstlenilmesi veya bir sözleşmenin ya da diğer işlemlerin karşılığı olarak geri alınmak üzere karşı tarafa verilen değerler, "126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR" hesabının borcuna kaydolunur.Hesap, depozito ve teminat geri alındığında alacaklandırılır.
İşletmenin ticari alacakları dışında kalan diğer alacakları Tekdüzen Hesap Planına göre hangi hesaplarda izlenir?
Ve bu gruba giren alacaklarla ilgili işlemler nasıl muhasebeleştirilir?
• İşletmelerin temel faaliyetleri dışındaki işlemlerden doğan bu alacakların bazıları için Tekdüzen Hesap Planı izlenecek hesapları şu şekilde belirlemiştir:
131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR
132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR
133 BA⁄LI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
135 PERSONELDEN ALACAKLAR
Söz konusu alacaklar doğduğunda ilgili hesap borçlandırılır, tahsil edildiğinde veya bir şekilde azaldığında alacaklandırılır.
10. ÜNİTE - Duran Varlıklar
• Tekdüzen Hesap Planında "Duran Varlıklar; bir yıldan daha uzun sürelerde işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için kullanılmak amacıyla elde edilen ve ilke olarak bir yılda paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülmeyen varlıklar " olarak tanımlanmaktadır.
• Tek düzen Hesap Planında duran varlıklar grubunda yer alan alt grupların başlıcaları :
- Uzun vadeli ticari alacaklar
- Mali duran varlıklar
- Maddi duran varlıklar ve
- Maddi olmayan duran varlıklardır.
Maddi duran varlıklar grubu içinde yer alan varlıklar Tekdüzen Hesap Planına göre hangi hesaplarda izlenir?
Bu varlıklarla ilgili işlemler nasıl muhasebeleştirilir?
- İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilen ve fiziksel bir yapıya sahip olan, öngörülen ömürleri bir yıldan daha uzun olması nedeniyle amortismana konu olan (arsa ve arazi dışında) varlıklara maddi duran varlıklar denir.
• Tekdüzen Hesap Planında maddi duran varlıklar grubunda yer alan büyük defter hesapları şunlardır:
250 ARAZİ VE ARSALAR
251 YERALTI VE YERÜSTÜ DÜZENLERİ
252 BİNALAR
253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR
254 TAİITLAR
255 DEMİRBAŞLAR
256 Dİ⁄ER MADDİ DURAN VARLIKLAR
257 BİRİKMİİ AMORTİSMANLAR (-)
258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR
• İşletmeler, ihtiyaç duydukları maddi duran varlıkları yapılmış, hazır olarak satın alabilirler; başka işletmelere imal ya da inşa ettirebilirler; bizzat kendileri imal ya da inşa edebilirler. Maddi duran varlıklar tüm bu edinme biçimlerinde maliyet bedelleri üzerinden muhasebeleştirilerek aktife alınırlar. Bu nedenle maliyeti oluşturacak unsurları iyi bilmek gerekir. Maddi duran varlıklarla ilgili edinim sonrası yapılan harcamaların ne şekilde muhasebeleştirileceği konusundaki esaslar şudur:
• Normal bakım onarım harcamaları dönem gideri olarak kaydedilmelidir.
• Maddi duran varlığın verimini, ömrünü, dolayısıyla iktisadi değerini artıran harcamalar aktifleştirilmeli diğer bir deyişle bilançoda yer almalıdır. Maddi Olmayan Duran Varlıklar grubu içinde yer alan varlıklar Tekdüzen Hesap Planına göre hangi hesaplarda izlenir?
Bu hesaplarla ilgili işlemler nasıl muhasebeleştirilir?
• Maddi olmayan duran varlıklar, herhangi bir fiziksel varlığı olmayan, yararlanılmaları sonucunda işletmenin hasılatında artış yaratan bir kısım haklarla işletmeye yarar sağlayan imtiyazlar
vb.leridir.
• Tekdüzen Hesap Planında maddi olmayan duran varlıklar grubunda yer alan büyük defter hesapları şunlardır:
260 HAKLAR
261 ŞEREFİYE
262 KURULUŞVE ÖRGÜTLENME GİDERLERİ
263 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ
264 ÖZEL MALİYETLER
268 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (-)
• Maddi olmayan duran varlıklar grubunda yer alan kalemlere yapılan ödemeler /harcamalar ilgili hesaplarda aktifleştirilir ve uygun sürede amorti edilir; yani gidere dönüştürülür.
11. ÜNİTE - Mali Borçlar
• Bankalar verecekleri kredilerin geri dönme riskini azaltmak için öncelikle kredi talep eden işletmelerden; Hesap vaziyeti, ticaret sicil belgesi, Ticaret ve Sanayi Odası veya dernek kaydı belgesi, şirketi temsile yetkililerin imza sirküleri, şirketin ana sözleşmesi ve gerekli gördükleri her türlü belgelerin asıl veya suretlerini isterler.
• Bu belgelerin elde edilmesinden sonra işletmeler alacakları kredileri ödeyip, ödeyemeyecekleri açısından değerlendirilirler. Yapılan istihbarat ve mali tablolar analizinden sonra; nakit kredi ya da nakit olmayan kredi talepleri karara bağlanır. Bankaların kredi müşterilerine sağladıkları nakit krediler:
1. Açık kredi
2. Kefalet karşılığı kredi
3. Maddi teminat karşılığı kredi şeklinde sınıflandırılabilir.
• Kredi ne şekilde (açık veya karşılık alınarak) sağlanırsa sağlansın, alınan krediler bir yabancı kaynak hesabı olan "300 Banka Kredileri" hesabının alacağına kaydedilir. Alınan kredilerin çeşitli şekillerde ödenmeleri halinde bu hesaba borç kaydedilir.
• Alınan krediler için bankalar genellikle üç aylık dönemler itibariyle faiz tahakkuk ettirerek işletmenin kredi borçlarına eklerler. İşletme bu faiz giderini "780 Finansman Giderleri" hesabına kaydeder.
• Bankalardan alınan teminat mektupları nakdi olmayan bir kredidir. Bu nedenle bankaya sadece komisyon ödenir. İşletme bankadan aldığı teminat mektuplarını "Nazım Hesaplar" da izler. Anonim şirketlerin tahvil çıkararak sermaye piyasasından borçlanmaları ne şekilde muhasebeleştirilir?
• Anonim şirketler, iktisadi devlet teşekkülleri ve kamu kurumları tahvil çıkarmak suretiyle uzun vadeli yabancı kaynak sağlayabilirler. Tahvil çıkarma yoluyla borçlanma için T.T.K. ve Sermaye Piyasası Kurulunun yayınladığı tebliğlere uyma zorunluluğu vardır.
• Çok öz olarak ifade etmek gerekirse, tahvil çıkararak borçlanma halinde, "405 Çıkarılmış Tahviller" hesabı alacaklandırılır. İzleyen dönemde ödenecek tahviller, "405 Çıkarılmış Tahviller" hesabından "304 Tahvil Anapara Borç Taksit ve Faizleri" hesabına aktarılır.
12. ÜNİTE - Borçlar
• İşletmelerin faaliyetleri sırasında çeşitli işlemlere bağlı olarak nitelik itibariyle birbirinden farklı borçları doğar. Bu borçlar senede bağlı olup, olmamalarına göre; senetli borçlar ve senetsiz borçlar şeklinde sınıflandırılabileceği gibi, işletmenin temel faaliyetleri ile ilgili Ticari Borçlar ve Diğer Borçlar şeklinde de sınıflandırılabilir.
• Ticari borçlar kapsamında yer alan senetsiz ticari borçlar, kredili mal alımına bağlı olarak satıcı işletmelere olan borçları içerir. Bu borçlar "300 Satıcılar" hesabında izlenir. Bu hesap kredi ile alınan mal nedeniyle alacaklandırılır; bu borçlar çeşitli şekillerde (naklen, çekle, senetle) ödenmeleri sonucu borçlandırılır. Satıcılar hesabının alacak kalanı, işletmenin kredili mal aldığı işletmelere olan henüz ödenmemiş borçlarını gösterir.
• Senetli ticari borçlar, satın alınan mal nedeniyle doğan borca karşılık, bir bono verilmesi sonucu doğar. İşletmenin faaliyet konusu mal ve hizmet alımlarından doğan senede bağlı borçları "321 Borç Senetleri" hesabının alacağına kaydedilirken, bu senetlerin çeşitli şekillerde ödenmeleri de hesabın borcuna kaydedilir.
İşletmelerin ticari borçları dışında kalan diğer borçları neler olabilir?
Bu borçlara ilişkin hesaplar nelerdir ve işleyişleri nasıldır?
• İşletmelerin temel faaliyet konusu dışında kalan, yani mal ve hizmet alımlarıyla doğrudan ilişkisi olmayan işlemlere bağlı olarak çeşitli kişi ve kuruluşlara borçları doğabilir. Tekdüzen Hesap Planında bu durumlar dikkate alınarak, bu borçlar için ayrı ayrı büyük defter hesapları oluşturulmuştur. Bu borçlar için bu ünitede ele alınan hesaplar şunlardır:
331 Ortaklara Borçlar
335 Personele Borçlar
340 Alınan Sipariş Avansları
360 Ödenecek Vergi ve Fonlar
361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri
• Tüm bu hesaplar pasif karakterli bilanço hesapları olduklarından işletmenin bu tür alacakları ilgili hesabın alacağına kaydedilirken, ödenmeleri ise borç tarafına kaydedilir.
13. ÜNİTE - Özkaynaklar
• Öz kaynak (öz sermaye), işletme sahip veya ortaklarının işletmeye yapmış oldukları sermaye yatırımlarının tutarını gösteren ödenmiş sermaye ile sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş yıllar karları ve dönem net karını kapsar. E¤er varsa, geçmiş yıllar zararları ve dönemin zararı öz sermayeden düşülür.
• Tekdüzen Hesap Planında öz kaynaklarla ilgili bazı hesaplar şunlardır:
500 Sermaye
501 Ödenmemiş Sermaye (-)
520 Hisse Senedi İhraç Primleri
522 Maddi Duran Varlıklar Yeniden Değerleme Artışları
523 İştirakler Yeniden Değerleme Artışları
540 Yasal Yedekler
541 Statü Yedekleri
542 Olağanüstü Yedekler
590 Dönem Net Karı
591 Dönem Net Zararı (-)
Ödenmiş sermaye, tek şahıs işletmelerinin ve ticaret şirketlerinin muhasebe kayıtlarında ne şekilde görülür?
• Ödenmiş sermaye, ortakların şirkete koymayı taahhüt ettikleri esas sermayeden ödemiş oldukları tutarı ifade eder. Buna göre; ödenmiş sermaye, esas sermaye ile ödenmemiş sermaye arasındaki fark olmaktadır. Sermaye ile ödenmemiş sermaye için ayrı hesaplar bulunmasına karşın, ödenmiş sermaye adını taşıyan bir hesap yoktur.
• Sermaye, işletme sahibi ya da ortakların işletmenin kuruluşunda koymayı taahhüt ettikleri (üstlendikleri) sermaye paylarının toplamını ifade eder. Tek kişi işletmelerinde kuruluş sermayesi, işletme sahibinin işletmeye koyduğu varlıklar ile (varsa) borçları arasındaki farktan oluştuğundan bu tutar "500 Sermaye Hesabı" nın alacağına kaydedilir. Ticaret şirketlerinde ortakların taahhüt ettikleri sermaye tutarı "501 Ödenmemiş Sermaye Hesabı" nın borcuna, "500 Sermaye Hesabı" nın alacağına kaydedilirken, sermaye taahhütlerini yerine getirmeleri halinde "501 Ödenmemiş Sermaye Hesabı" alacaklandırılır.
Sermaye yedekleri hangi nedenlerle meydana gelir?
Bu yedeklerle ilgili muhasebe işlemleri nelerdir?
• Bir öz sermaye unsuru olan sermaye yedekleri şu nedenlerle meydana gelebilir:
- Anonim şirketlerde çıkarılan hisse senetlerine nominal değerinden daha yüksek değerle satılması (ihraç primleri)
- Varlıkların yeniden değerlemesi (yeniden değerleme artışları).
• Sermaye arttırımına giden anonim şirketlerin nominal bedelin üzerinde bir fiyat üzerinden hisse senedi çıkarması durumunda ihraç fiyatı ile nominal bedel arasındaki fark "520 Hisse Senedi İhraç Primleri Hesabı" nın alacağına kaydedilir.
• Maddi duran varlıkların yeniden değerleme sonrası net aktif değerlerindeki artışlar "522 M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabı" nın alacağına kaydedilir.
• Yukarıda sözü edilen üç hesap da öz kaynak (öz sermaye) hesaplarıdır.
Kar yedekleri denilince ne anlaşılmalıdır?
Ne tür kar yedekleri vardır?
• Kar yedekleri net karın, öz sermaye yapısını sağlam tutmak, işletmenin devamlılığını ve gelişmesini ve ortaklar ile alacaklıların haklarının korunmasını sağlamak ve öz sermayede faaliyet sonunda doğabilecek azalışları (zararları) karşılamak amacıyla dağıtılmayarak işletmede alıkonulan kısmıdır.
• Öz sermayenin bir unsuru olan kardan yedek ayrılması sermaye şirketleri için söz konusudur. Yedekler Türk Ticaret Kanunu, şirket ana sözleşmesi ve genel kurul kararlarına göre ayrılır; ayrılış nedenlerine göre de yasal yedekler, statü yedekleri ve olağanüstü yedekler adlarını alırlar.
Dönem net karı ya da zararı nedir ve ne şekilde muhasebeleştirilir?
• İşletmenin tüm gelir ve gider hesapları "690 Dönem Karı veya Zararı Hesabı" na devredilerek kapatıldıktan sonra söz konusu hesap alacak kalanı verirse, bu kalan işletmenin vergi öncesi karını oluşturur. İşletmenin vergi mükellefi olması halinde vergi karşılıkları düşülür. Sonuçta vergi sonrası kar, "590 Dönem Net Karı Hesabı" nın alacağına aktarılır.
• İşletmenin tüm gelir ve gider hesapları "690 Dönem Karı veya Zararı Hesabı" na aktarıldıktan sonra bu hesap borç kalanı verirse, faaliyet dönemi zararla sonuçlanmış demektir. Zarar nedeniyle vergi ödenmesi gerekmeyeceğinden vergi karşılığı düşülmeyerek, zarar tutarı "591 Dönem Net Zararı Hesabı" nın borcuna aktarılır.
14. ÜNİTE - Gelirler ve Giderler
• Gelir, işletmenin ana faaliyet konusuna giren mal ve hizmet satışlarından veya ana faaliyet konusu dışında kalan varlıkların satışından ve faiz, kira, kar payı (temettü) v.b lerinden elde edilen de¤erlerin brüt tutarıdır.
• Elde edilen gelirlerin en önemlisi işletmenin ana faaliyetlerinden elde etti¤i mal ve hizmet satış gelirleridir ve "Satışlar Hesabı"nda izlenir. İşletmenin ana faaliyetleri dışında kalan gelirleri: 1) Olağan gelir ve karlar ve 2) Olağandışı gelir ve karlar şeklinde
iki ana gruba ayrılır ve Tekdüzen Hesap Planında bu gelir grupları için önerilen gelir hesaplarına kaydedilir. Söz konusu gelir ve karlar işletmelere göre çeşitlilik gösterir.
• Dönemsellik ilkesinin bir gereği olarak, sadece döneme ait gelirler ilgili gelir hesabına kaydedilir. Peşin tahsil edilmiş gelirler pasif karakterli bir bilanço hesabı olan "380 Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabı"na (ya da "480 Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hesabı"na) kaydedilir.
Gider nedir?
T.H.P. nında yer alan gider hesapları nelerdir?
Dönemsellik ilkesi temel alınarak giderler nasıl muhasebeleştirilir?
Faaliyet ve finansman giderleri dönem içinde hangi hesaplarda izlenir?
• Gider, gelir (hasılat) sağlama amacıyla meydana gelen varlık tükenmesidir. Giderler işletmelerin öz sermayelerinde azalışa yol açar.
• İşletme giderlerinin en önemlisi satış hasılatının elde edilmesi yolunda meydana gelen aktif (varlık) tükenmesi olan "Satılan Malın Maliyeti"dir. Mal alım satımı ile doğrudan ilgili olmayan giderler Tekdüzen Hesap Planında: 1) Faaliyet Giderleri, 2) Olağan Gider ve Zararlar, 3) Finansman Giderleri ve 4) Olağandışı Gider ve Zararlar şeklinde dört ana gruba ayrılmıştır.
• İşletmeler dönem içinde maliyet giderlerini muhasebeleştirmek için 7/A veya 7/B seçeneğinden birini uygulamak durumundadır. 7/A seçeneğini benimseyen bir işletmenin kullanacağı faaliyet ve finansman giderlerine ilişkin hesaplar şunlardır: 760 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabı 770 Genel Yönetim Giderleri Hesabı 780 Finansman Giderleri Hesabı
• Dönemsellik ilkesince sadece döneme ait giderler ilgili gider hesabına kaydedilir. Peşin ödenmiş giderler aktif karakterli bir bilanço hesabı olan "180 Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabı"na (ya da 280 Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabına) kaydedilir.
• Dönem sonunda gelir hesapları alacak kalanı vermeleri nedeniyle borçlandırılarak; gider hesapları da borç kalanı vermeleri nedeniyle alacaklandırılarak "Dönem Karı veya Zararı Hesabı"na aktarılır.
15. ÜNİTE - Dönemsonu İşlemleri
• Bir muhasebe döneminin sonunda hesapların dökümünü gösteren genel geçici mizan, dönem sonu (envanter) bilgileri olmaksızın bilanço ve gelir tablosunun doğru düzenlenmesine olanak vermez. Çünkü, mal hareketlerinin kayıt yöntemlerindeki farklılıklar, bazı alacakların tahsil olanağının kısmen veya tamamen ortadan kalkması, yabancı paralarda ve menkul kıymetlerde meydana gelen değer değişiklikleri, duran varlıkların amortismanı, borçlarda meydana gelen değişiklikler ile gelir ve giderlerle ilgili tahakkuk, tahsil ve ödeme işlemlerinden kaynaklanan farklılıklar gibi nedenlerle varlık, borç, öz sermaye, gelir ve gider unsurlarının gerçek değerleriyle hesaplarda görünen değerleri her zaman aynı olmaz. Adı geçen unsurların gerçek veya gerçeğe en yakın değerleriyle ilgili hesaplarda gösterilmesi ve bu hesaplardan yararlanılarak düzenlenen mali tablolarda işletmenin durumuyla ilgili doğru bilgilerin yer almasının sağlanabilmesi için dönem sonu işlemleri gereklidir.
Dönem sonu işlemleri nelerdir ve her bir işlem ne zaman ve nasıl yürütülür?
• Dönem sonu işlemleri; sayım, değerleme ve dönem sonu envanter kayıtları olmak üzere üç aşamada özetlenebilir.
• Sayım adı verilen aşamada; işletmenin sahip olduğu varlıklar ile borçların miktar olarak tespiti ve kontrolü yapılır. Değerlemede ise sayım aşamasında miktar olarak belirlenen varlıklar ile borçların para cinsinden tutarları (kaç liralık oldukları) belirlenir.
Böylece varlık ve borçlar muhasebe diliyle ifade edilebilir hale getirilmiş olur. Değerleri tam ve gerçeğe uygun olarak belirlenmiş varlıklar ile borçlar arasındaki fark da öz sermayeyi verecektir. Sayım ve değerleme işlemlerinin tümüne "muhasebe dışı envanter" adı verilmektedir.
• Bundan sonra, mevcut muhasebe kayıtları ile muhasebe dışı envanter bilgilerinin karşılaştırılması sonucunda ortaya çıkan farkları, hesaplarda düzeltmeler yaparak gidermek üzere, gerekli kayıtlar (yevmiye ve büyük defterde) yapılır. Bu kayıtlara da "muhasebe içi envanter" adı verilmektedir. Dönem sonunda bulunacak kar veya zararın vergi yasalarımız açısından durumu nedir?
• Dönem sonu işlemleri kapsamındaki "değerleme" ile ilgili hükümlerin Ticaret Kanunu ile Vergi Usul Kanunu’nda farklı biçimde düzenlenmiş olması, uygulamada iki farklı kar kavramının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Uygulamada muhasebe ilkeleri
ve Ticaret Kanunu hükümlerine göre bulunan kara "ticari kar", Vergi mevzuatına göre bulunan kara ise "mali kar" (vergi karı veya vergi matrahı) adı verilmektedir. Mali kar, üzerinden vergi hesaplanacak tutar olmaktadır.
16. ÜNİTE - Dönen Varlıklara Ait Dönemsonu İşlemleri
• Dönem sonu işlemlerinin say›m, değerleme ve envanter kayıtları şeklinde bir sıra izlediğini biliyoruz. Buna göre, önce kasadaki para mevcudu sayılarak, ayrıntılı bir şekilde belirlenir. Sonra, bulunan kasa mevcudu ile Kasa Hesabı’nın borç kalanı karşılaştırılır. Bunun sonucunda üç durumla karşılaşılabilir.
1. Kasadaki para mevcudu ile Kasa Hesabı’nın kalanı aynı tutardadır. Bu durumda hesap kalanı bilançoda aynen görünecektir. Başka bir işleme gerek yoktur.
2. Kasadaki para mevcudu Kasa Hesabı’nın kalanından azdır. Bu durumda kasa noksanı vardır. Bu noksanlık (fark) bir geçici hesaba (Sayım ve Tesellüm Noksanları) borç kaydedilirken, Kasa Hesabı’na alacak kaydedilir.
3. Kasadaki para mevcudu Kasa Hesabı’nın kalanından fazladır. Bu durumda Kasa Hesabı’na fark kadar borç kaydedilirken, bir geçici hesaba (Sayım ve Tesellüm Fazlaları) alacak kaydı yapılır.
• Kasa noksanlığı veya fazlalığı durumlarında farkın nereden kaynaklandığı araştırılır, bulunan nedene bağlı olarak gerekli düzeltme kayıtları yapılır. Makul bir süre içinde, bu farkların nedenleri bulunamazsa, geçici hesaba kaydedilen "kasa noksanı" dönem giderlerine, "kasa fazlası" ise dönem gelirlerine eklenmek üzere hesaba katılır.
Dönem sonunda Alınan Çekler Hesabı ile sayım sonunda bulunan çek mevcudu arasında fark olursa, bu fark için ne yapılır?
• Dönem sonunda çekler de, kasada olduğu gibi sayılıp kontrol edilir ve Alınan Çekler Hesabı’nın borç kalanı ile karşılaştırılır. Hesap kalanı ile henüz tahsili beklenen mevcut çeklerin tutarı farklı olursa; fazla ya da noksan olması durumuna ve bu farkın nedenine göre gerekli düzeltme kayıtları yapılır. İşletmenin Bankalar Hesabı ile işletmenin dönem sonunda bankalardan talep ederek aldığı banka hesap özetlerinin karşılaştırılmasında hangi durumlarla karşılaşılabilir ve karşılaşılan duruma göre hangi işlemler veya kayıtlar yapılır?
• Eğer işletme, dönem içinde birden çok banka ile mevduat hesabı ilişkisinde bulunmuş ise, önce her bir bankadaki mevduatın izlendiği yardımcı hesaplar ile "Bankalar" ana hesabı karşılaştırılır. Bunlar arasında uygunluk sağlandıktan sonra, Bankalar Hesabı’nın yardımcı hesapları ile her bir bankadan gönderilen hesap özetleri karşılaştırılır ve varsa farkları giderecek kayıtlar yapılır. Gerçekleşen bütün işlemler hesaplara eksiksiz geçirilmiş olsa bile, genellikle dönem faizlerinden kaynaklanan farklarla karşılaşmak olasıdır. Mevduat hesabına tahakkuk eden faizler; Bankalar Hesabına borç, Faiz Gelirleri Hesabına alacak kaydıyla muhasebeleştirilir. Dönem sonunda Menkul Kıymetler grubunda yer alan Hisse Senetleri Hesabı, Özel Kesim Tahvil,
Senet ve Bonoları Hesabı ve Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabı kalanları ile bu değerlere ait sayım ve değerleme sonuçları karşılaştırıldığında hangi durumlarla karşılaşılabilir ve karşılaşılan duruma göre hangi işlemler veya kayıtlar yapılır?
• Dönem sonunda hisse senedi, tahvil
vb. menkul kıymetlerin mevcut ve tam olup olmadıkları sayılıp kontrol edilir ve alış bedelleriyle ait oldukları hesap kalanları karşılaştırılır. Noksanlık veya fazlalık varsa, gerekli düzeltme kayıtları yapılır. Menkul kıymetlerin borsa rayici ile değerlenmesi durumunda, borsa rayicinin alış bedelinden düşük olması halinde, aradaki fark kadar karşılık ayırmak suretiyle gider yazılır. Dönem sonunda Alıcılar Hesabı ile Alacak Senetleri Hesabının envanter işlemleri nasıl yapılır?
• Alacaklar ile ilgili envanterin ilk aşamasında, eğer işletmede kullanılıyor ise, yardımcı (her bir müşteriden alacağın izlendiği) hesaplarla ana hesap karşılaştırılır ve uygunluğu sağlanır. Daha sonra borçlularla doğrulama yoluyla, hesapların mevcut
alacakları doğru olarak göstermesi sağlanır. Tahsili şüpheli duruma düşen alacaklar varsa, bunlarla ilgili kayıtlar yapılır.
• Alacak senetlerinin tasarruf (peşin) değeriyle değerlenmesi durumunda; nominal değerle peşin değer arasındaki fark Reeskont Faiz Gideri Hesabı’na borç, Alacak Senetleri Reeskontu Hesabı’na alacak kaydıyla muhasebeleştirilir. Dönem sonunda sayım sonucu bulunan mal mevcutları ile Ticari Mallar Hesabı arasında fark olursa, bu fark ve ticari mal hareketleri ile ilgili diğer hesaplar için hangi işlemler ve kayıtlar yapılır?
• Dönem sonunda stoktaki mallar veya satılan mallar ile ilgili değişik durumlarla karşılaşılabilir. Mal, hareketlerinin sonucu, işletmenin esas faaliyet konusunun sonucu olarak ortaya çıkması ve işletme yönetiminin başarısını değerlemek temel ölçütlerden
birisi olması nedeniyle, mal ile ilgili envanter işlemleri büyük önem taşır.
• Mal hareketlerinin izlenmesinde genellikle "aralıklı" veya "devamlı" envanter yöntemlerinden birisi kullanılır. Her iki yöntemde hesaplardan elde edilen bilgiler farklı olur. Aralıklı Envanter Yöntemi’nde satılan malların maliyeti ile ilgili kayıtlar dönem içinde yapılmaz, dönem sonunda stoktaki mal mevcuduna bağlı olarak, bir defada yapılır. Devamlı Envanter Yönteminde ise her satış işleminde satılan malların maliyet kaydı da yapılır. Dönem sonunda satışların maliyetiyle ilgili ayrıca bir kayıt yapmak gerekmez. Esasen iki kayıt yöntemi arasındaki temel fark da budur.
• Dönem sonu işlemlerinin amacı, Ticari Mallar Hesabı’nın borç kalanı ile stokta mevcut malların maliyet bedelini eşitleyerek bunun bilançoda "mevcut mal" olarak görünmesini sağlamak ve mal hareketleriyle elde edilen "brüt satış hasılatı" ile bu hasılatı elde etmek için katlanılan giderleri; "satışların maliyetini" karşılaştırarak "brüt mal satış karı veya zararı" bilgisine ulaşmaktır.
• Bu ünite kapsamında, bu amacı tüm dönen varlıkların gerçeğe en uygun değerleriyle bilançoda gösterilmesini sağlamak şeklinde özetleyebiliriz.