1. ÜNİTE - İşletme ve Muhasebe

• İşletme; çevreden, başkalarından bilgi, para, işgücü, makine, araç-gereç, hammadde, malzeme gibi unsurları alarak bunları de¤işim süreci adını verdiğimiz bir takım faaliyetler sonunda mal ve/veya hizmetlere dönüştüren bir sistemdir. İşletmeler, faaliyet konuları ve yaptıkları işler itibariyle; üretim işletmeleri, ticaret işletmeleri, tarım işletmeleri, madencilik işletmeleri, inşaat işletmeleri, eğitim ve sağlık işletmeleri, hizmet işletmeleri şeklinde ayrıma tabi tutulabilir. İşletmeler mülkiyet bakımından; özel işletmeler, kamu işletmeleri ve karma işletmeler şeklinde sınıflandırılır. İşletmelerin mal ve hizmet üretmek için yaptıkları işlevler genel olarak; üretim, pazarlama, finansman ve insan kaynakları işlevleridir. Bu işlevlerin en iyi şekilde yerine getirilmesi ancak işletme yönetimi ile olanaklıdır. Yönetim; işletmenin kuruluş amacına ulaşmak için neyin, kiminle, nerede, ne zaman ve nasıl yapılacağını gösteren planların yapılması, hazırlanan planların hayata geçirilmesi için gereken yapı ve düzenin örgütlenmesi, oluşturulan yapı ve düzenin harekete geçirilmesini sağlayacak yürütme faaliyetlerinin yapılması ve yapılan çalışmaların ve elde edilen sonuçların planlara uygun olup olmadığının görülerek önleyici, düzeltici, iyileştirici kontrollerin yapılmasıdır. İşletmenin varlıkları ve kaynakları nelerdir?

• Varlıklar bir işletmenin var olabilmesi için para, araç-gereç, malzeme, bina, taşıt aracı, mal gibi iktisadi değerlerdir. Kaynaklar ise, işletme sahiplerinin işletmeye koydukları sermaye ve/veya üçüncü kişilerden sağlanan borçlardır. İşletme sahiplerinin

varlıklar üzerindeki haklarının parasal ifadesine sermaye; işletmeye borç veren üçüncü kişilerin varlıklar üzerindeki haklarının parasal ifadesine de borçlar adı verilir. Muhasebenin amacı nedir?

• İşletme faaliyetlerinin yürütülmesi ve karlılık ile likidite hedeflerine ulaşılması için yapılacak araştırmalar, alınacak kararlar, uygulamaya konulan ve yapılan çalışmalar ile işletmenin mali durumunun izlenmesi için yöneticilere, işletme sahiplerine, borç verenlere, devlete, çalışanlara ve topluma gerekli olan bilgileri sağlamaktır. Bilgi sağlamak için muhasebe nasıl işlev görmektedir?

• Muhasebe; işletmenin varlıkları, sermayesi ve borçları üzerinde değişme yaratan ve para ile ifade edilen mali işlemlere ait bilgileri kaydetmek, sınıflandırmak, özetlemek, analiz etmek ve yorumlamak suretiyle ilgili kişi ve kurumlara raporlar şeklinde sunan bir bilgi sistemidir. Buna göre muhasebe, mali işlemlere ait bilgileri kaydediyor, bu bilgileri belirli ve anlamlı bir şekilde sınıflandırıyor ve çok sayıdaki bilgileri raporlar şeklinde özetliyor, ortaya çıkan raporları, analiz ederek yoruma tabi tutuyor ve sonuçları ilgililere veriyor. Muhasebe kimlere ne için bilgi sağlamaktadır?

• Muhasebe; yöneticilere, işletme sahiplerine, işletmede çalışanlara (sendikalara), borç ve kredi verenlere, devlete ve topluma bilgi sağlamaktadır.

• Yöneticiler, neyi, ne zaman, nasıl, niçin ve kiminle yapacaklarını bilmeleri, diğer bir ifadeyle işletmenin faaliyetlerini planlamak, yürütmek ve kontrol etmek için; Ortaklar (işletme sahipleri), yöneticinin başarısını belirlemek, işletmenin ulaştığı mali güç ve karlılık durumunu bilmek, bunun yanında işletmede ortak olarak kalıp kalmamak gibi

değişik durumları değerlemek için; Borç Verenler, borç verip vermeme, verilecek borcu geri alıp, almama konularında durum değerlendirmesi yapmak için; İşletmede Çalışanlar (sendikalar), ücretler görüşmeleri, iş güvenliği konularında değerlemeler yapmak için; Devlet, işletmelerden alacağı vergiyi ve ekonomi politikalarını belirlemek için; Toplum, özellikle sivil toplum örgütleri kanalıyla, işletmelerin piyasa politikaları, istihdam durumları, üretim kararları ve buna bağlı olarak fertlerin geleceği ve refahına, ülkenin ekonomik gidişine ilişkin değerlendirmeler yapabilmek için muhasebe bilgilerine

gereksinim duyarlar. Kimler muhasebe mesleğini yapabilmektedir?

• Ülkemizde muhasebe mesleği "Serbest Muhasebecilik,, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik" adını taşıyan 3568 sayılı yasayla düzenlenmektedir.

Söz konusu yasaya göre, muhasebe mesleği; Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavir olarak üç gruba ayrılmaktadır. Ülkemizde yasada belirtilen koşulları yerine getiren ve belirtilen ünvanları almış bulunan kişiler ancak muhasebe mesleğini yapabilmektedirler.

2. ÜNİTE - Mali Tablolar

• Kurucularından, ortaklarından ve diğer ilgili taraflardan ayrı bir kişiliğe sahip olan işletmenin faaliyetlerini gerçekleştirebilmesi için para, mal, bina gibi birtakım varlıkları edinmesi gerekir. İşletmenin sahip olduğu varlıklar ile bu varlıkların elde edildiği yerleri gösteren sermaye ve borçlar şeklindeki kaynakların birlikte oluşturduğu yapı işletmenin

mali durumunu ortaya koyar.

• İşletme faaliyetleri ile işletme sahiplerinin varlıklar üzerindeki haklarında artış (kar) veya azalış (zarar) şeklinde meydana gelen değişiklikler faaliyet sonucu olarak ortaya çıkar. Mali durum ve faaliyet sonuçları ne ile gösterilir?

• İşletmenin mali durumunda meydana gelen değişiklikler ve faaliyet sonuçları belli zaman aralıkları itibariyle bir bütün olarak ele alınır ve mali tablolar şeklinde özetlenerek ilgililere sunulur. Mali tablo ne demektir ve temel mali tablolar nelerdir?

• Mali tablolar, belirli bir süre içinde oluşan mali nitelikteki olayların işletmenin varlık ve kaynak unsurlarında yarattığı değişmelerin bir özetidir. Temel mali tablolar iki tür olup, bilanço ve gelir tablosu olarak adlandırılır.

Dönem ne demektir?

• İşletme yönetimince işlevlerin planlanabilmesi, gerçekleşenin ölçülebilmesi ve planlanan ile gerçekleşenin karşılaştırılarak kontrol edilmesi, kontrol sonuçlarına göre yeni kararların alınabilmesi gibi nedenlerle süreklilik gösteren işletme faaliyetlerinin belli zaman aralıkları; dönemler itibariyle değerlendirilmesi gerekir. Muhasebe öğretiminde temel alınan dönem genellikle bir takvim yılıdır.

Bilanço nedir, neyi gösterir?

• Bilanço, işletmenin belirli bir tarihteki mali yapısını gösteren mali tablodur. Bilanço, düzenlendiği tarih itibariyle işletmenin sahip olduğu varlıklarını ve bunların kaynaklarını (öz kaynak+ yabancı kaynak) gruplandırılmış ve özet olarak türleri ve tutarlarıyla gösterir.

Bilanço eşitliği ne demektir?

• Bilanço eşitliği, işletmenin sahip olduğu varlıkları toplam tutarları ile bu varlıklar üzerinde hak sahibi olan işletme sahiplerinin hakları (sermaye) ve borç verenlerin hakları (borçlar) toplamının birbirine eşit olmasıdır. İşletmenin ayrı bir kişiliğe sahip olması temeline dayanan bu eşitlik;

VARLIKLAR = SERMAYE + BORÇLAR veya

AKTİF = PASİF şeklinde ifade edilir.

Mali nitelikli olaylar nelerdir ve bilançoyu nasıl etkiler?

• Bilanço unsurlarında yani varlıklar, borçlar ve sermayede artış veya azalış şeklinde değişikliğe neden olan olaylara mali nitelikli olaylar denir. Bu etkiler; varlıkların kendi içinde eşit tutarlı artış veya azalışı, kaynakların kendi içinde eşit tutarlı artış ve azalışı ya da varlıklarda ve kaynaklarda toplam olarak aynı tutarda artış veya azalış şeklinde ortaya çıkabilir. Ancak bu işlemler sonucunda bilanço eşitliği asla bozulmaz. Bu nedenle herhangi bir dönemde dönem başı öz sermayesi ile dönem sonu öz sermayesi karşılaştırılarak kar veya zararı belirlemek mümkün olur.

Gelir Tablosu nedir, hangi bilgileri, nasıl gösterir?

• İşletme yönetimini değerlemede, yalnızca kar veya zarar bilgisi ve bunun büyüklüğü yeterli bir ölçü olmamaktadır. Dönem içinde işletme sahiplerinin haklarında artışa neden olan; gelir (hasılat) ile azalışa neden olan; gider işlemlerine ait bilgilerin elde edilmesinde yarar vardır.

• Gelir tablosu, işletmenin belirli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile bu gelirlerin elde edilmesi için katlandığı giderleri ve bunların sonucunda oluşan kar veya zararı gösteren bir mali tablodur.

3. ÜNİTE - Hesaplar

• Her bir mali işlem nedeniyle varlıklarda, borçlarda, sermayede ve faaliyet sonucunu oluşturan gelir ve gider unsurlarında meydana gelen değişiklikleri,

doğrudan mali tablolar üzerinde izlemek mümkün değildir. Bu nedenle söz konusu değişiklikleri izlemek üzere hesaplardan yararlanılır. Hesap, mali nitelikli olayların her bir bilanço unsurunda ve faaliyet sonuçlarını oluşturan her bir unsurda yarattığı, artış veya azalış şeklindeki değişmelerin izlenmesine yarayan çizelgedir. Hesapların işleyişi neye göre ve nasıl olmaktadır?

• Hesapların sınıflandırılması ve işleyişi temel bilanço eşitliğine dayanır. Buna göre varlık hesaplardaki artışlar için ilgili varlık (aktif) hesapları borçlandırır, azalışlar için alacaklandırılır. Kaynaklardaki (borçlar ve sermaye) artışlar için ilgili kaynak (pasif) hesapları alacaklandırılır, azalışlar için borçlandırılır. Böylece varlık ve kaynak unsurlarında meydana gelen değişiklikleri izlemek üzere hesaplara yapılan kayıtlarla, bilanço eşitliği sürekli olarak korunmuş olur.

• Bütün hesapların sol yanına borç, sağ yanına alacak adı verilir. Herhangi bir hesaba ilk kez kayıt yapılması hesap açmak, hesabın borç yanına kayıt hesabı borçlandırmak, hesabın alacak yanına kayıt hesabı alacaklandırmak olarak adlandırılır. Hesabın borç tarafındaki tutar toplamı alacak tarafındaki tutar toplamından fazla olduğunda hesap borç kalanı, tersi durumda hesap alacak kalanı verir. İki tarafın tutarları toplamı eşit ise hesap kalan vermez, yani kapalıdır. Bilanço ile hesaplar arasında nasıl bir ilişki vardır?

• Hesaplar bilanço unsurlarını temsil eden araçlardır ve hesapların işleyişi de bilanço eşitliğine dayanır. Böylece hesap kalanlarından bilanço kolaylıkla elde edilebilir. Borç kalanı veren (aktif) hesapların kalanlarından bilançonun varlıklar (aktif) tarafı, alacak kalanı veren (pasif) hesapların kalanlarından da bilançonun kaynaklar (pasif) tarafı elde edilir Faaliyetlerden kaynaklanan sermayedeki değişmelerin neden gelir ve gider hesaplarında izlenmesi gerekir?

• Bilançonun kaynak unsurları (pasif) öz ve yabancı kaynaklar olarak iki gruptur. Öz kaynaklarda, işletme sahiplerinin varlıklar üzerindeki haklarında (sermayede) artışa neden olan işlemlere gelir, azalışa neden olan işlemlere de gider denir. Gelir (hasılat)

ve giderlerin karşılaştırılması ile dönemin faaliyet sonucu olan kar veya zarara ulaşılır. Karın oluşumuna katkı sağlayan gelirlerin ve zarara neden olan giderlerin ayrıntılı şekilde izlenmesi ve faaliyetler itibariyle işletmenin başarı durumunun belirlenmesi gerekir. Bu nedenle gelirler gerçekleştiklerinde konularına göre ayrılarak gelir hesaplarında, giderler de gider hesaplarında kaydedilir.

• Sermaye hesabının işleyişine paralel olarak, gelirler gerçekleştikçe gelir hesapları alacaklandırılır, giderler gerçekleştikçe gider hesapları borçlandırılır.

• Belli bir dönem içinde oluşan gelir hesapları ile gider hesapları, dönemin net faaliyet sonucunu belirlemek üzere Kar veya Zarar Hesabına devredilerek kapatılır. Bu nedenle gelir ve gider hesaplarına sonuç hesapları da denir. Muhasebenin doğru, açık, anlaşılabilir bilgi üretebilmesi için hesapların sınıflandırılmalarının ve türlerinin tanımlanmasının önemi var mıdır?

• Hesap kavramını daha iyi açıklayabilmek ve hesabın işlevini ortaya koyabilmek için hesapların türlerine ayrılarak incelenmesinde yarar vardır.

• Hesaplar, mali tabloların elde edilmesi bakımından iki ana gruba ayrılır;

a. Bilanço Hesapları:

* Varlık (aktif) hesapları,

* Kaynak (pasif) hesapları,

- Borç hesapları

- Öz sermaye hesapları

b. Gelir Tablosu Hesapları:

* Gelir (Hasılat) hesapları,

* Gider hesapları.

- Hesaplar, işlemlerin muhasebeleştirilmesinde temel olup olmama durumuna göre üç gruba ayrılır;

a. Asli hesaplar,

b. Düzenleyici hesaplar,

c. Geçici hesaplar.







• Hesaplar, bir unsuru toplu veya ayrıntılı göstermeleri bakımından da iki gruba ayrılır;

a. Ana hesaplar,

b. Yardımcı hesaplar.

• Mali nitelikte olmayan bazı işlemlere ait bilgilerin muhasebe ortamında izlenebilmesi için Nazım Hesaplar kullanılır. Hesapların belirli bir düzen içinde olmalarının

gereği var mıdır?

• Muhasebeden beklenen bilgilerin istenildiği şekilde ve içerikte olabilmesi için mali olaylara ait verilerin etkin ve düzenli biçimde toplanması ve kaydedilmesi gerekir. Bilgilerin muhasebe kayıtlarına geçirilme şeklinde, işletmenin faaliyet konusuna, büyüklüğüne ve yönetimin muhasebeden yararlanma durumuna göre çok sayıda hesap kullanılır. Bu hesapların, aynı olayların sürekli olarak aynı hesaplara kaydını sağlayacak, belli bir düzen içinde olması gerekir.

• Bir işletmede kullanılacak hesapların, muhasebenin temel kavramları ve ilkeleri doğrultusunda sistemli bir şekilde ve gruplandırılmış olarak yer aldığı listeye hesap planı denir. Ülkemizde işletmelerin uymak zorunda oldukları bir hesap planı var mı?

• Ülkemizde, 01.01.1994’ten itibaren Tekdüzen Hesap Planı (banka, sigorta, aracı kurum işletmeleri hariç) tüm işletmeler için zorunlu olarak uygulanmaktadır. Tezdüzen Hesap Planında hesap sınıfları şöyle oluşturulmuştur;

1. Dönen Varlıklar

2. Duran Varlıklar

3. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

4. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

5. Öz Kaynaklar

6. Gelir Tablosu Hesapları

7. Maliyet Hesapları

8. Serbest

9. Nazım Hesaplar


4. ÜNİTE - Muhasebede Kayıt Belgeleri ve Defterler

• Muhasebenin tanımında belirtildiği gibi, mali olaylara ait veriler toplanır, kaydedilir, sınıflandırılır ve özetlenir. Böylece mali tablolarda özetlenmiş muhasebe bilgilerine ulaşmak söz konusu olur. Ancak muhasebe bilgilerinin doğruluk ve güvenilirliğinin sağlanabilmesi için, bütün mali işlemlerin geçerli belgelere dayandırılması ve bu şekilde kaynağı kanıtlanabilir bilgilere dönüştürülmesi önem taşır. Bu nedenle mali işlemlere ait veriler; taraflar, tarih, konu, miktar ve tutar olarak belirlendiği belgeler

aracılığıyla muhasebe kayıt ortamına dahil edilir. Daha sonra işlemin etkilerini topluca görme olanağı sağlayan yevmiye defterine ve oradan da işlemlerin konularına göre sınıflandırılarak kaydedildiği büyük deftere aktarılır. Bu arada kayıtlara yardımcı olan ve bazı bilgileri daha ayrıntılı izleme olanağı sağlayan; muhasebe fişleri, mizanlar, yardımcı defterler gibi araçlardan da yararlanılır. Kayıt tutmada kullanılan defterlerden biri olan yevmiye defterinin işlevi nedir? İşlemler yevmiye defterine ne şekilde kaydedilmektedir?

• Mali işlemlerin bilançoya etkilerini bir arada gösteren, büyük deftere yapılacak kayıtların hatalı yapılmasını önleyecek veya kayıt hatalarını en aza indirecek bir araca gereksinim vardır; o da yevmiye defteri (günlük defter) dir. Yevmiye defterine kayıtlar, işlemin gerçekleşme sırasına göre; madde numarası, tarih, borçlu hesap veya hesaplar, alacaklı hesap veya hesaplar, hesap tutarları ve madde açıklamasından oluşan bir bütünlük içinde yapılır. Çift taraşı kayıt tekniğinin bir sonucu olarak, borçlandırılan hesap tutarları ile alacaklandırılan hesap tutarları birbirine eşit olur. Mali tabloların bilgi kaynağı olduğunu bildiğimiz hesaplar hangi defterde ve ne şekilde yer alır?

• Yevmiye defterinden işlem sırasıyla topluca kaydedilen işlemler, buradan konularına göre sınıflandırılmak üzere büyük defterdeki hesaplara aktarılır. Böylece aynı işlemler iki farklı şekilde ve birbiriyle ilişkili olarak kaydedilmiş olur. Bu, hem olası kayıt hatalarını birikmeden önleme olanağı sağlar hem de hesaplardan mali tabloların elde edilmesini kolaylaştırır. Büyük defterde karşılıklı iki sayfadan sol taraftaki sayfaya hesabın borçlandırılması ile ilgili, bilgiler, sağ taraftaki sayfaya da alacaklandırılması ile ilgili bilgiler yazılır.

• Ülkemizde ticari ve mali yasalarla yevmiye, büyük defter ve envanter defteri birinci sınıf işletmeler için tutulması zorunlu defterler kapsamındadır. Nispeten küçük, ikinci sınıf işletmelere ise işletme hesabı defteri tutma kolaylığı tanınmaktadır.

• Kayıtların bilgisayar ortamında tutulması ise, açıklanan muhasebe kavram, ilke ve süreçlerinde değişiklik yapmamakta, buna karşılık çok önemli işlem kolaylığı; zaman ve maliyet tasarrufu ile güvenilirlik sağlamaktadır. Kullanılacak muhasebe defterlerinin tasdik edilmesi gerekir mi?

• Tutulması zorunlu defterlerin, kullanılmaya baş- lamadan önce noter tarafından tasdiki zorunludur. Tasdike tabi defterlerle tasdik koşulları T.T.K ve V.U.K’un ilgili maddelerinde ayrıntılı şekilde açıklanmıştır. Muhasebe defterine kayıtta uyulması gerekli kurallar nelerdir?

• Muhasebe kayıtlarının Türkçe olarak ve muhasebe kurallarına uygun şekilde işlenmesi esas olup, kayıt kuralları ayrıca T.T.K ve V.U.K’un ilgili maddelerinde de açıklanmıştır. Kayıt tutmada yardımcı işlevi olan belgeler nelerdir?

• Mali işlemlerin muhasebe defterlerine aktarılmasından önce kayıtlarda, sınıflandırmada ve kayıtların kontrolünde kolaylık sağlayan yardımcı araçlardan; muhasebe fişlerinden yararlanılabilir. Muhasebe fişleri; kasaya para girişlerinin gösterildiği Kasa Tahsil Fişi, kasadan para çıkışlarının gösterildiği Kasa Tediye Fişi ve kasa ile ilgisi olmayan işlemler için kullanılan Mahsup Fişi şeklinde ayrılır. Yevmiye defterinden büyük deftere aktarılan kayıtların sağlamasının yapılması gerekli midir?

• Yevmiye defterinden büyük deftere yapılan kayıt aktarmalarının doğruluğu, dönem içinde zaman zaman hazırlanan geçici mizanlar ile dönem sonunda genel geçici mizanla sağlanır. Dönem sonu envanter (düzeltme ve ayarlama) kayıtlarından sonra

hazırlanan Kesin Mizan’da hesapların kesin durumunu; hesap adı, tutarı (borç/alacak) ve kalanı (borç/alacak) itibariyle topluca görme olanağı vardır. Böylece Mali Tabloları daha doğru ve kolayca düzenleme olanağı da elde edilir. Büyük defterdeki ana hesaplara ait yardımcı defterler kullanmak gerekir mi?

• Büyük defterde yer alan ana hesaplarla ilgili ayrıntılı bilgilerin, ana hesaba bağlı açılan yardımcı hesaplarda izlendiğini biliyoruz. Bir ana hesaba ait yardımcı hesapların toplandığı deftere ise yardımcı defter denir. Yardımcı defterin şekli ve içeriği, işletme tarafından serbestçe belirlenir.

5. ÜNİTE - Muhasebe Süreci

• İşletmelerin faaliyetlerinin sürekliliği esas olmakla birlikte, bu faaliyetlerin belli zaman dilimleri itibariyle hesaplar üzerinde kesilmesi ve böylece faaliyet sonuçlar›n›n karşılaştırılmasıyla işletme yönetiminin başarısının değerlendirilmesi, mali durumun ve mali durumdaki değişmenin izlenmesi ve değerlendirilmesi söz konusudur. Bu süreç, birinci ünitedeki açıklamalardan da hatırlayacağınız gibi, işletmenin işe başlarken ve her dönem başındaki mali durumunun (V = S + B) belirlenmesi ile başlar. Dönem başı (işe başlama) bilgileriyle birlikte, dönem içinde gerçekleşen bütün mali olay ve işlemler yanında dönem sonunda yapılan sayım, değerleme ve düzeltme işlemlerini de kapsayacak şekilde işlemlerin belgelendirilerek kayıt ortamına aktarılması, konularına göre sınıflandırılması ve mali tablolar şeklinde özetlendikten sonra, dönem içinde kullanılan hesapların kapatılmasıyla son bulur.İşe yeni başlayan işletmede muhasebe işlemlerine nereden başlanmaktadır?

• İşletmelerin hukuki yapısı ve faaliyet konusu ne olursa olsun kuruluş tarihi itibariyle ilk yapacakları iş mali durumlarını belirlemektir. Mali durumun (varlık, borç ve sermayenin) tür, miktar ve tutar olarak belirlenmesine envanter çıkarmak denir. İşine devam etmekte olan işletmelerde yeni dönemin muhasebe işlemlerine nereden başlanmaktadır?

• İşine devam etmekte olan işletmelerde yeni dönemin başında ilk yapılacak iş, yine dönem başındaki mali durumun belirlenmesidir. Ancak yeni kurulan işletmelerden farklı olarak bu bilgi, önceki dönemin kapanış bilançosundan alınır, ayrıca envanter çıkarmaya gerek yoktur. Diğer işlemler aynı sırayla devam ettirilir.


6. ÜNİTE - Muhasebenin Temel Kavramları ve Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri

• Muhasebe bilgilerinin elde edilmesi ve açıklanması ile ilgili uygulamalarda, bu bilgilerle ilgilenen tarafların yararlarını dengeli şekilde göz önünde tutan, deneyim ve mantıktan do¤an, yararlılıkları genellikle kabul edilen belli kurallara uyulur. Bu kurallar

"genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri" adıyla bilinir. Bu ilkelerin teorik dayana¤ı "muhasebenin temel kavramları" dır. Kavramlar, muhasebe problemlerinin çözümü için uygulanacak ilkelerin belirlenmesinde veya değişen durumlara göre yeni ilkelerin geliştirilmesinde temel olacak görüşleri yansıtır.

• Muhasebe ilkelerinin dayanağını oluşturan ve muhasebe uygulamalarına yön veren, evrensel nitelikteki muhasebenin temel kavramları, aşağıda belirtildiği gibi 12 başlıkta toplanmıştır; Sosyal sorumluluk, Kişilik, İşletmenin sürekliliği, Dönemsellik, Parayla ölçme, Tarihi maliyet esası, İhtiyatlılık, Tam açıklama, Tutarlılık, Verilerin güvenilir olması, Önemlilik ve Özün önceliği kavramı. Çeşitli kesimlere bilgi üreten ve işletmenin varlıkları, sermayesi ve borçları üzerinde değişmeler yaratan işlemlerin izlenmesine ve kontrolüne olanak sağlayan genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri nelerdir ve her biri ne için kullanılır?

• Muhasebe uygulamalarını oluşturan muhasebe usulleri, işlemleri ve yöntemleri genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine dayanır. Bu ilkeler de temel kavramlara dayanmakta olup, hepsi birlikte bir bütünü oluşturur.

• Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri, temel mali tabloların elde edilmesine yönelik olarak iki ana gruba ayrılır. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde de yer aldığı şekilde;

1. Gelir tablosu ilkeleri,

2. Bilanço ilkeleri;

- Varlıklara ilişkin ilkeler,

- Yabancı kaynaklara ilişkin ilkeler,

- Öz kaynaklara ilişkin ilkeler olmak üzere, toplam otuz ilkeden oluşmaktadır.

• Gelir tablosu ilkelerinin genel amacı, işletmenin belli dönemlere ait faaliyet sonuçlarının sınıflandırılmış ve gerçeğe uygun olarak gösterilmesini sağlamaktır.

• Bilanço ilkelerinin genel amacı ise, işletmeye sağlanan kaynaklar ile bunlarla elde edilen varlıkların anlamlı bir şekilde tespit edilmesi, belli bir tarihte işletmenin mali durumunun açıklıkla ve ilgililer için gerçeğe uygun olarak yansıtılmasıdır.

7. ÜNİTE - Stoklar

• İşletmelerde önemli bir varlık unsuru olan stoklar; işletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edindi¤i, ilk madde ve malzeme, yarı mamul, mamul, ticari mal, yan ürün, artık ve hurda gibi bir yıldan az bir sürede kullanılacak olan veya bir yıl içinde nakde çevrilebileceği düşünülen varlıklardan oluşur. Bu kapsama giren varlıkların en önemlileri tekdüzen hesap planına göre şu hesaplarda izlenir:

150 İlk Madde ve Malzeme

151 Yarı Mamuller – Üretim

152 Mamuller

153 Ticari Mallar

Katma değer vergisinin mal alımı, satımı ile ilişkisi nedir?

Bu işlemlerle ilgili olarak ortaya çıkan katma değer vergisi hangi hesaplarda izlenir?

• Katma değer vergisi harcamaları vergilendiren bir vergi türüdür. Çok özet olarak ifade etmek gerekirse, mal ve hizmet alımında bedelin belirli bir yüzdesi kadar ayrıca KDV ödenir. İşletmeler mal ve hizmet alımlarında ödedikleri KDV yi 191 İndirilecek KDV Hesabına kaydederler; satışlarda aldıkları KDV yi 391 Hesaplanan KDV Hesabına kaydederler. Aralıklı envanter yönteminin temel özelliği nedir? Bu yöntemde ilgili hesaplar nasıl işlem görür? Dönem sonunda satılan malların maliyeti nasıl hesaplanır?

• Aralıklı envanter yöntemi; işletmedeki mal mevcudunun ancak, belirli aralıklarla yapılacak sayım ve değerleme ile bilinebileceği, ondan sonrada yapılacak bazı hesaplamalarla bulunacağı esasına dayalı bir yöntemdir. Bu yöntemde dönem başı mal mevcudu, alışlar, alış giderleri, alış iskontoları ve alış iadeleri "153 Ticari Mallar Hesabı"nda satışlar ise "600 Yurtiçi Satışlar" ve varsa "601 Yurtdışı Satışlar Hesabı"nda satış giderleri, satış iadeleri ve satış is kontoları kendi adlarını taşıyan hesaplarda izlenir. Dönem sonunda da sayım yapılarak, dönem sonu mal mevcudu, dönem başı mal mevcudu ile dönem alışlarından oluşan mal toplamından düşülerek satılan malların maliyeti bulunur ve bulunan bu maliyet tutarı Ticari Mallar Hesabından çıkarılarak Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabına devredilir.

Devamlı envanter yönteminin temel özelliği nedir? Bu yöntemde ilgili hesaplar nasıl işlem görür?

Bu yöntemde yapılacak dönem sonu işlemleri nelerdir?

• Devamlı envanter yöntemi, dönem içinde her an mevcut malların miktarını ve maliyetini, bunun yanında satışların tutarını ve maliyetini gösterecek şekilde ve Ticari Mallar Hesabı, Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabı ve Yurtiçi ve Yurtdışı Satışlar Hesabı

kullanılması esasına dayalı bir yöntemdir. Mevcut malın miktarının ve maliyetinin bilinmesi dönem sonu sayımına bağlı değildir. Bu yöntemde dönem başı mal mevcudu, alışlar, alış giderleri, alış iskontoları ve alış iadeleri Ticari Mallar Hesabına; satışlar Yurtiçi Satışlar ve Yurtdışı Satışlar Hesabına, satılan malların maliyeti de Ticari Mallar Hesabından düşülerek Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabına devredilerek kaydedilir. Satış giderleri, satış iskontoları ve satıştan iadeler, aralıklı envanter yönteminde olduğu gibi kendi adlarını taşıyan ayrı hesaplarda izlenir. Bir bilanço hesabı olan Ticari Mallar Hesabı dışındaki diğer hesaplar gelir tablosu hesabı niteliğinde olup, dönem sonunda "690 Dönem Karı veya Zararı Hesabı"na devredilirler. Vergi Usul Kanununda faturanın şekli, düzeni ve kullanılma zorunluluğu konusunda konulan hükümler nelerdir?

• Mal alım-satım işlemlerinin belgelere dayandırılması gerekir. Bu konu ile ilgili belgeler Vergi Usul Kanununda; fatura, perakende satış vesikaları, gider pusulası ve müstahsil makbuzu şeklinde sıralanmıştır. Mal alım-satımında en temel belge faturadır. V.U.K.’nun 230, 231, 232. Maddelerinde; faturanın şekli, düzeni ve kullanılma zorunluluğu açıklanmaktadır.

8. ÜNİTE - Hazır Değerler ve Menkul Kıymetler

• Hazır değerler, nakit olarak elde veya bankada bulunan para ve para gibi kullanılan varlıklar ile istenildiği zaman paraya çevrilme olanağı bulunan varlıklardır. İşletmenin para hareketleri Kasa Hesabına kaydedilerek izlenir. Kasaya değişik tarihlerde

giren ve çıkan paralar bu hesaba kaydedilir. Kasa Hesabı, kasaya para girdiğinde borçlanır; kasadan para çıktığında alacaklanır.

• İşletmeler sattıkları malların veya yaptıkları hizmetlerin karşılığında çek aldıklarında, bu çeklerin tutarları Alınan Çekler Hesabının borcuna kaydedilir. Çekin tahsil edilmesi, veya başkasına ciro edilmesi gibi nedenlerle elden çıkan çekler, söz konusu hesabın alacağına kaydedilir.

• İşletmeler, kasada tutmak istemedikleri nakit paralarını bankalar nezdinde açtırdıkları ticari mevduat hesabına yatırırlar. Bir varlık niteliğinde olan ticari mevduat Bankalar Hesabında izlenir. Bankalardaki hesaba değişik şekilde yatırılan paralar bu hesabın borcuna ve yine değişik şekillerde çekilen paralar ise, hesabın alacağına kaydedilir.

• İşletmeler, çeşitli ödemelerini genellikle bankalardaki hesapları üzerine düzenledikleri çeklerle yaparlar. Üçüncü kişilere verilen çekler lehdarı tarafından bankadan tahsil edilinceye kadar Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri Hesabında izlenir. Kişi

ve kurumlara çek verildiğinde hesap alacaklanır; bu çekin bankadan tahsil edildiği anlaşıldığında hesap borçlandırılır. Menkul kıymetler deyince ne anlaşılır? Bu gruba giren varlık kalemlerine ilişkin olarak Tekdüzen Hesap Planında yer alan hesapların işleyişi nasıldır?

• Menkul Kıymetler, faiz geliri veya kar payı sağlamak veya fiyat değişmelerinden yararlanarak kar elde etmek amacı ile geçici bir süre elde tutulmak üzere alınan hisse senedi, tahvil, hazine bonosu, finansman bonosu, yatırım fonu katılma belgesi, kar-zarar ortaklığı belgesi, gelir ortaklığı senedi gibi menkul kıymetlerdir. Bu kıymetler; "Hisse Senetleri, Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları", "Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları", "Diğer Menkul Kıymetler" adını taşıyan aktif nitelikli hesaplarda izlenir. Menkul kıymetler satın alındığında alış bedeli üzerinden ilgili hesabın borcuna, satıldığında yine alış bedeli üzerinden ilgili hesabın alacağına kaydedilerek muhasebeleştirilir. Bu nedenle cüzdanda menkul kıymet varsa bu hesaplar borç kalanı verecektir. Alış bedeli ile satış bedeli arasında ortaya çıkacak satış karı veya zararı Menkul Kıymet Satış Karları Hesabına ya da Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabına kaydedilir.