Prizren Hakkında Genel Bilgi - Prizren Kosova

**Okyanus** · 29.05.11, 06:03

Prizren Hakkında Genel Bilgi
Prizren Kosova

Prizren Kosova'nın güneybatısında yer alan tarihî bir şehir. Kosova’nın ikinci büyük şehridir. Şehrin koordinatları: 42.23° Kuzey 20.74° Doğu.

Tarihi
Prizren şehri düzlüğünün güneyinde eskiden deniz kıyısının kuzey kısmındaki bölgelerle ticaret merkezlerini Kosova ve Balkanlar’ın iç kısımlarına bağlayan yolda uzanmaktadır. Bu konumu sebebiyle tarihinde sık kullanılan bir yerleşke özelliğinde olmuştur. Arkeolojik araştırmalar bugünkü Prizren bölgesinde kuzeyinde eski çağlarda Theranda adıyla anıldığı düşünülen yerde böyle bir etkin yaşamın var olduğunu göstermektedir.

11. yüzyılda Prizren önemli bir ticaret merkeziydi. Şehir 1019 yılında Doğu Roma İmparatorluğu’nun patrikhane merkezi olarak anılmaktadır. Doğu Roma (Bizans) idaresinde Balkanlar’ın geneli ve özelde Prizren havalisi hiçbir zaman gerçek bir düzene kavuşamamıştır. Bu bölgede Roma devlet geleneği ve Roma kültürü beslenememiştir.
Sırp yönetimi döneminde; 12. ve 14. yüzyıllarda bu bölgede Slavların nüfus ve nüfuzu artmıştır. Sırpların büyük liderlerinden Çar Duşan ve oğlu Uroş yönetiminde Prizren bazen bu çarların merkezi olmuştur. Balkanlar’da Osmanlı Devleti altında Türk ilerleyişinin gelişerek devam etmesiyle Prizren ve civarında Türk etkisi artmaya başlamış bu etki 1389 yılı 1. Kosova Savaşı ile beraber Sırp egemenliğinin kesin bir kırılma yaşaması sonucunu doğurmuştur.

Prizren’in Osmanlı Devleti’nin idaresine tam olarak girdiği yıl 1455’tir. 1. Kosova Savaşı’nı takip eden yıllarda Prizren’in Osmanlı Türklerince alındığına rastlansa da Osmanlı hâkimiyetinin kalıcılığı için 1455 tarihi önemlidir. Bu tarih Fatih Sultan Mehmet Han’ın taht yıllarıdır ve Prizren’i de Fatih Sultan Mehmet’in ulu kumandanlarından İsa Bey fethetmiştir. Şehrin Osmanlı devrinde kullanılan adı Pürzerin’dir; ( پرزرين ). Bugünkü Prizren adının da Pürzerin adlandırmasından son dönemde geliştiği düşünülmektedir (Pürzerin > Perzerin > Prezrin / Prizrin > Prizren). Osmanlı devriyle beraber bölgenin genelinde olduğu gibi Prizren’de de ekonomi kültür ve idare yönünden ilerlemeler olmuştur. Şehir uzun yıllar sancak merkezliği yapmış Kosova Vilayeti ve Balkan coğrafyasında ünlü bir şehir olagelmiştir.
Prizren’in Osmanlı devrinde yaşayış bakımından yüksekliği 19. yüzyıl sonlarında yazılmış birçok Osmanlı salnamesinden Osmanlı atlasından öğrenilebilir. 19. yüzyıla ait atlaslardan birisine göre ilgili yüzyıl sonlarında Üsküp Priştine Seniçe İpek Prizren ve Taşlıca sancaklarından oluşan Kosova Vilayeti’nin nüfusça en büyük şehri 38.000 kişi ile Prizren’dir. Söz konusu dönemde Kosova Vilayeti’nin idarî merkezi olan Üsküp’ün nüfusunun 25.000 olduğu hesaba katılırsa rakamın önemi daha da ortaya çıkar. Aynı devirde bugün Kosova’nın başkenti olan Priştine ise 11.000 nüfusa sahipti (Osmanlı Atlası – XX. Yüzyıl Başları Binbaşı M.Nasrullah; Kolağası M.Rüşdi; Mülazım M.Eşref OSAV İstanbul 2003). Bu devirde şehirde gümüş telden zarf ve sigaralık yapıldığı; aba kilim ve yünden gömlek imal edildiği; deri işlemeciliğinin üst düzeyde olduğu da öğrenilmektedir. Ayrıca bir başka kaynağa göre 19. yüzyılda Prizren önemli ekonomi ticaret merkeziydi. Sözünü ettiğimiz yüzyılın sonunda Prizren’de 1.500 kadar dükkân bulunurmuş. 1874’teki bir Türk salnamesine göre Prizren 44.000 nüfuslu bir şehirdir.

Prizren Arnavut ulusal hareketlenmesi tarihinde 19. yüzyıl sonlarında Osmanlı Devleti’nin zor yıllarında 10 Haziran 1878 tarihinde kurulan Prizren Birliği’nin merkezi olmuştur. Arnavut millî yapılanmasının oluşturulmaya çalışıldığı bu dönemlerde Prizren’deki bu toplanma ehemmiyet arz eder.
Osmanlı Devleti bayrağının gönderden indirildiği 1913 yılında Prizren Sırp egemenliğine girmiştir. Bu dönem Kosova Türklüğü ve Kosova Müslümanlığı açısından birçok olumsuzluğun boyut değiştirerek arttığı bir tarihtir. Söz konusu yıllarda Kosova’nın genelinden ve Prizren’den gerileyen Osmanlı sınırına; Türkiye’ye doğru büyük göç dalgaları yaşanmıştır. Yüz binlerce Türk ve on binlerce Müslüman’ı Balkan coğrafyasından söken bu göç dalgaları ile Kosova’daki Türk nüfus oranı büyük değişiklik yaşamıştır. 21. yüzyılın bütün zorluklarına rağmen Prizren’de yaşayan Müslüman Türk nüfusu ve kültür tarzı düşünüldüğünde Osmanlı idaresinde Prizren ve civarındaki Türk nüfusunun büyüklüğünü tahmin etmek zor değildir.
Osmanlı devrinden sonra Prizren Yugoslavya Krallığı devrine girmiş ve bu devir 1929’da bitmiştir. Ülke adını 1943 yılında Demokratik Federal Yugoslavya 1946'da Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti ve nihayetinde 1963 yılında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti olarak değiştirmiştir.

II. Dünya Savaşı’nda Prizren ve etrafında Sosyalizm Komünizm hareketleri görülmüştür. Tito'nun Kasım 1942'de topladığı Yugoslavya Antifaşist Ulusal Kurtuluş Konseyi (AVNOJ) direniş harekâtının bütün Yugoslav halklarını birleştirecek bir siyasî programa kavuşmasını sağlamaya çalışmıştır. Bu tarihlerle beraber Prizren’de Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin hükümranlığı başlar. Artık Prizren Yugoslavya’ya bağlı Kosova Özerk Bölgesi adlı bölgenin bir şehridir. Savaştan sonra 1947 yılına dek Prizren Kosova Özerk Bölgesi’nin merkezi olmasına rağmen belirgin bir gelişme yaşamamıştır. Bu tarihleri takip eden sonraki süreçte Yugoslavya'da en geri kalmış merkezlerden biri niteliğine itilmeye başlanmıştır.
1950 yılı sonundan 1960 yıllarına kadar 3.200 den fazla ailenin Prizren’den Türkiye’ye göç ettiği belirtilmektedir. 1992 ile beraber Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti topraklarında başlayan çatışma ve savaşlar neticesinde bölünmeler yaşanır. Prizren neticede 1992’den sonra ilan edilen Yugoslavya Cumhuriyeti ve sonraki süreçte Sırbistan-Karadağ devleti devirlerini yaşayıp 1999 yılında gerçekleştirilen NATO Müdahalesi ile Birleşmiş Milletler yönetimindeki Kosova’nın bir şehri konumuna geldi.

Uzun ve derinlikli tarihi geçmişinden Prizren’in bugününe çok sayıda kültürel ve tarihî miras kalmıştır. Onlardan en önemlileri: Şadırvan Prizren Kalesi Prizren Kalealtı Maraş Cuma Cami Aziz Spas Kilisesi Bayraklı Camisi Sinan Paşa Camisi Gazi Mehmet Paşa Hamamı Taşköprü Prizren Saat Kulesi Şemseddin Ahmed Bey Hamamı Maraş Camisi Emin Paşa Camisi Suzi Çelebi Camisi ve bunlar gibi eserlerle çok sayıda folklorik binalar evler...

Coğrafya
Kosova’nın ikinci büyük şehri Prizren’in koordinatları 42.23° Kuzey 20.74° Doğu şeklindedir. Prizren Kosova’nın güneybatısında Gora bölgesinin hemen kuzeyinde yer alır. Civarı genellikle engebelidir ama civarında düzlükler de mevcuttur. Kentin en yüksek tepesinde bulunan Prizren Kalesi Doğu Roma devrinden kalmıştır ve Osmanlı zamanında da geliştirilerek kullanılmıştır. Kale şehre tam tepeden bakan bir konuma sahiptir ve bugün bakımsız sayılabilecek bir hâldedir.
Şehir birçok yönde uzanan ulusal yol ağıyla Kosova’nın diğer bölgelerine bağlanır. Kuzeydoğusunda Priştine yolu; kuzeybatısında Yakova yolu; batısında Arnavutluk kara hududu sınır kapısına çıkan Dutluk yolu ve doğusunda Şar Dağları’nın eteklerinde giden oldukça engebeli bol virajlı bir yol bulunur. Bu yol ilk ana nokta olan Brezoviça tatil merkezine aktarırken yolun devamı Priştine-Üsküp karayolu ile bağlanmaktadır.

Nüfus ve Kültürel Yapı
Prizren belediyesinin merkezi olan belediyenin nüfusu yaklaşık 220.000'dir. Prizren şehri geçmişten günümüze Türk ve Müslüman kimliği kültürel yapısıyla ünlense de şehrin şu anki nüfus oranında ağırlık Arnavut tarafındadır. Özellikle 1999 NATO müdahalesinin ardından Prizren şehir merkezine civardaki Arnavut köylerinden çok sayıda Arnavut köylüsü göç etmiştir. Bu göç dalgası da Prizren'deki demografik ve sosyal yapıda bazı değişikliklere sebep olmuştur.
Prizren'de 35.000 civarında Türk’ün yaşadığı düşünülmektedir. Osmanlı Devleti devrinde Kosova Vilayeti'ne bağlı bir sancak olan Prizren I Balkan Savaşı sırasında Sırpların eline geçti. Bu dönemle beraber Balkan Türklüğü aleyhine gelişen göçlerin neticesinde Prizren’de bugün söz konusu Türk nüfus oranından bahsedilmektedir. Günümüzde bağımsız Kosova Cumhuriyeti’nin başkenti Priştine’den sonra Prizren ikinci büyük şehirdir.
Prizren'de her ne kadar sayısı tam olarak bilinmese de en az 35.000 dolayında Türk yaşamaktadır. Ancak nüfusun çoğunluğunu oluşturan Arnavutların çok büyük bir kısmı da Türkçe bilir kentte Türkçe konuşur. Türkçe dilini bilmekle Prizrenli olmak neredeyse özdeşleşmiştir. Şehir Osmanlı devrinde kültürel yönden büyük bir önemdeydi ve Türkçe de Prizren'de yaşamak isteyenler için bilinmesi zarurî olan bir kültür dili özelliğindeydi.
Prizren şehri Kosova Türklüğü açısından tarihî olaylar kişiler ve nüfus yoğunluğu ve Türk nüfusun Türkçenin etkililiği açısından ilk sırada gelmektedir. Şehrin Arnavut sakinlerinin de Türkçe bilmesiyle Prizren Kosova’da Türkçenin en yoğunlukla duyulabildiği bir bölge merkezidir. Ayrıca kentin 10 km'lik etrafında Gora ve Jupa denilen iki ayrı bölge bulunmaktadır. Bu bölgelerde yaklaşık 15'er Gora köyü mevcuttur. Gora bölgesi de Kosova’da Slav veya Arnavut etnik unsuruna dayandırılmayan insanların yaşadığı bir bölge olması bakımından önemlidir.

Bu gibi açılardan Prizren çok kültürlü ve çok dilli bir prototipi oluşturmaktadır. Kentte ayrıca sadece 30'ar metre aralıklarla Sinan Paşa Camisi Sırp Ortodoks Kilisesi ve Katolik Kilisesi bulunmaktadır. Bu da kentin %95 gibi bir oranının Müslüman olmasına rağmen kentte çok dinli ve hoşgörülü bir ortam olduğunu göstermektedir. Osmanlı zamanından kalan ve şehir merkezini teşkil eden Şadırvan Prizren'in eğlence merkezidir. Burada eğlenmeye gelen bir yabancı Arnavutça Türkçe Boşnakça konuşulduğunu duyar ve kozmopolit bir özelliği hisseder.

Vikipedi özgür ansiklopedi